Πολλοί ερωτούν εάν η περιοχή μας παρουσιάζει αρχαιολογικό ενδιαφέρον που να ανάγεται στον απώτερο χρόνο, και εάν υπάρχουν σχετικές αποδείξεις. Και εννοούμε την περιοχή που περιλαμβάνεται μεταξύ των ορίων Βορδώνιας - Καστρίου- Περιβολίων και μέχρι των ορίων του Ευρώτα.
Δεν αναφερόμεθα στην ΓΙελλάνα και Πέραν αυτής γιατί η αρχαιότητά τους είναι γνωστή και έχει αποδειχθεί με διάφορες άνασκαφές που έγιναν. Άλλα κτίσματα, μνημεία, ή και σωρός από πέτρες που να πιστοποιούν ένα ιστορικό παρελθόν του χώρου που κατέχουμε δεν βρέθηκαν μέχρι σήμερα. Έχουν γίνει άλλωστε πολλές γεωλογικές μεταβολές - ανοίχθηκαν ποτάμια και έγιναν δασώσεις - αλλά και εάν υπήρχαν, οι νεώτεροι κάτοχοι χρησιμοποίησαν την οικοδομική ύλη για κτίσματα και ασβέστι (ασβεστοκάμινα). Πάντοτε όμως οι πεδινές περιοχές, για την αρχαϊκή περίοδο που γράφουμε, υπήρξαν το λίκνο των αρχαίων πολιτισμών για οικονομικούς λόγους (καλλιέργεια γης).
Είναι πάντως γεγονός ότι η δωρική Σπάρτη επικοινωνούσε με την Μεγαλόπολη μέσω της παρόχθιας πεδιάδας μας και η δημόσια, οδός που συνέδεε τις δύο αυτές πόλεις της αρχαιότητος διανοίγετα ακόμη, και καλείται, "δημοσιά". Είναι η οδός που ακολουθούσαν όλοι οι εμπόλεμοι, οι ταξιδιώτες, οι έμποροι και οι κατακτητές μέσα σε ολους τους αιώνες.
Ο ΓΟΥΛΑΣ
Επισημαίνεται όμως ένας λόφος που υψώνεται πάνω από την παλιά αυτή οδό και που εποπτεύει και ελέγχει την πεδιάδα και τις διαβάσεις, ο λεγόμενος «Γουλάς» (στην τουρκική γλώσσα είναι το μικρό κάστρο - φυλάκιο).
Ο λόφος αυτός (άλλοτε ιδιοκτησία Νικολοπουλαίων και Δ. Γ. Καλλιάνη), λόγω θέσεως, αποτέλεσε οχυρή θέση, όπως πιστοποιείται από την επίπεδη κορυφή και την διαμόρφωση την αμφιθεατρική που παρουσιάζει. Και όπως είναι γνωστό οι οχυρές θέσεις χρησιμοποιούνται από τη στρατηγική όλων των εμπολέμων. Κατά καιρούς, στο λόφο αυτό έχουν βρεθεί τεμάχια από κεραμοειδή (μερικά κατέχει ο κ. Λεωνίδας Νικολόπουλος) και στη σύνδεσή του (έξοδο) με την δημόσια οδό (φραγκοσυκιές) υπάρχουν ίχνη τοιχίου, της πύλης ίσως.
Η ΠΕΛΛΑΝΑ
Είναι επίσης γνωστό από γραπτά κείμενα αρχαιολόγων ότι η Αχαϊκή Πελλάνα εκτεινόταν προς την πλευρά αυτή και ακόμη πάνω από την πηγή «Βιβάρι» προς την άλλη πλευρά της Σελλασίας.
Στη θέση «Γουλάς» επιμαρτυρείται και το τοπωνύμιο «Μάρμαρα» που πρέπει να δηλώνει την ύπαρξη κάποιου μαρμάρινου κτίσματος (κτήμα Μπελί τσου).
Πολλά όμως ευρήματα ήλθαν στο φως από το υνί των γεωργών και στην περιοχή - θέση «Παλαιομονάστηρο», καθώς και τάφοι. Ολόκληρη η τοποθεσία αυτή είναι γεμάτη από κεραμίδια, πράγμα που οδηγεί σε σκέψεις για ύπαρξη πιθανού οικισμού εκεί. Και στο «Σεντενίκο», παραπλήσιος γεωργός βρήκε μαρμάρινα γλυπτά που παρά την προτροπή μου, δέν ξέρω αν τα παράδωκε στο Μουσείο Σπάρτης.
ΒΥΖΑΝΤΙΟ
Στη βυζαντινή θέση Άη - Μάμας, υπήρχαν μαρμάρινες στήλες από εκκλησίες απροσδιορίστου χρόνου. Η μαρμάρινη Λάρνακα, επίσης που υπάρχει στο ιερό των Αγίων θεοδώρων στα Σερβέικα κατι πρέπει να δηλώνει. Ούτε η Ρωμαϊκή κατοχή έχει αφήσει μαρτυρίες εκτός από αυτές που έχουν επισημανθεί στον Βορδωνιάτικο κάμπο, κοντά στον Ευρώτα, μαζί με τοπωνύμια που δηλώνουν την παλαιότητα του χώρου αυτού από την Ρωμαϊκή περίοδο. Παρά τις προσπάθειες να γίνουν ανασκαφές εκεί και μελέτη και τις υποσχέσεις που εδόθηκαν το θέμα αργεί. Εναπόκειται στην κοινότητα Βορδόνιας να φροντίσει τώρα, για να μη χαθούν από το χρόνο, οι μαρτυρίες αυτές. Η προφορική παράδοση άλλωστε είναι ενισχυτική.
Με τη συνέχεια όμως των αιώνων, τους βυζαντινούς, τους Φράγκους και τους ενετούς, η περιοχή μας εμφανίζει αρχαιολογικό ενδιαφέρον.
Κυρίως το ενδιαφέρον αυτό υλοποιείται με τα κάστρα και τις βυζαντινές εκκλησίες και Μονές που διασώζονται, παρ' όλες τις μεταβολές και καταστροφές που έγιναν. Η δίοδος του Αλάριχου από την περιοχή μας υπήρξε καταστροφική.
Η Χώρα, τα Μεσονήσια και το Καστρίτζι ανήκουν στη Βυζαντινή Λακεδαιμονία και στον Μυστρά. Μια καταστραμμένη βυζ. εκκλησία, το «Μετόχι». στο Καστρί, παρουσίαζε ιδιαίτερο ενδιαφέρον, γιά την κομψή αρχιτεκτονική γραμμή του που ομοιάζει με τους εξαίρετους Αγίους Θεοδώρους του Μυστρά χωρίς να μπορούμε να είπούμε τίποτε και για τον εσωτερικό διάκοσμο της εκκλησίας αυτής λόγω καταστροφής του. Λέγεται και γράφεται ότι κατατράφηκε κατά την αντίσταση εναντίον του Μωάμεθ Β' του πορθητή από τον Πρινοκοκκά και τη φρουρά του, τη γενναία φρουρά των 300!
Βυζαντινή αρχιτεκτονική δημιουργία αποτελούσε και ο Άγιος Δημήτριος Καστρίου, αλλά και εδώ αλλοιώθηκε από ανακαινιστές του ναού αύτού, η αρχική τέχνη του. Το ίδιο συνέβηκε και με τους Αγίους Θεοδώρους και με τις άλλες εκκλησίες που ήσαν διάσπαρτες επάνω στην πλευρά αυτή, γύ ρω από το κάστρο. Οι κατακτητές, ο χρόνος και η άγνοια συνέτριψαν το βυζαντινό καλλιτεχνικό θησαυρό που περιέκλειε η περιοχή μας. Όμως υπάρχουν πολλές και σήμερα μαρτυρίες που πρέπει, με κάθε τρόπο να διαφυλαχθούν. Το ενδιαφέρον ανήκει βέβαια στίς αρμόδιες υπηρεσίες, αλλά και κάθε πολίτης οφείλει να επαγρυπνεί και να καταγγέλλει ο,τι βλέπει. Ανέκαθεν στην περιοχή μας, κινούνται πολλοί αρχαιοκάπηλοι και πολλοί ήταν οι ασυνείδητοι συντοπίτες μας που παράδωκαν σε αυτούς για για λίγα χρήματα, πολύτιμα κειμήλια.
Δ. Κ.
