Σε ολόκληρη τη γη ζουν μέχρι σήμερα διασκορπισμένοι εκατομμύρια Έλληνες, και μεταξύ των χωρών με σημαντική παρουσία Ελλήνων μεταναστών είναι η Αργεντινή, χώρα την οποία είχα την τύχη να επισκεφτώ αρκετές φορές.
Οι Έλληνες μετανάστες της νεότερης εποχής άρχισαν να φτάνουν στην Αργεντινή μετά από το 1870, μια που η χώρα είχε ανακηρύξει επίσημα την ανεξαρτησία της από την Ισπανία. Ήταν μία περίοδος κατά την οποία η Αργεντινή προσπάθησε να προσελκύσει εργατικά χέρια, και οι μετανάστες έφταναν είτε σαν μέλη πληρωμάτων καραβιών ή έχοντας αποκτήσει συμβόλαια εργασίας. Μπορούμε να ξεχωρίσουμε την ελληνική μετανάστευση στην Αργεντινή σε τρία ρεύματα. Το πιο σημαντικό ήταν στο διάστημα 1890 – 1924 (Ελληνοτουρκικός πόλεμος, Βαλκανικοί πόλεμοι, Μικρασιατική καταστροφή). Στη συνέχεια ένα δεύτερο, αν και μικρότερο στο διάστημα 1924 – 1945 (οικονομική και πολιτική κρίση και το προσφυγικό ζήτημα) και ένα τρίτο πιο αυξημένο στο διάστημα 1945 – 1954 (μεταπολεμικές πολιτικές και κοινωνικοοικονομικές εξελίξεις). Δυστυχώς, στα αρχεία του Ινστιτούτου Μεταναστών του Μπουένος Άιρες πολλοί Έλληνες καταχωρήθηκαν για διάφορους λόγους σαν Τούρκοι ή σαν Ιταλοί, και για το λόγο αυτό είναι σήμερα δύσκολο να υπολογιστεί ακριβώς ο αριθμός των Ελλήνων μεταναστών. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1950 το μεταναστευτικό ρεύμα άρχισε να μειώνεται, και σήμερα έχει σταματήσει. Θεωρείται, ότι το 1970 υπήρχαν περίπου 40.000 Έλληνες στην Αργεντινή, ενώ σήμερα ο αριθμός αυτός εκτιμάται ότι φθάνει στις 20.000. Οι περισσότεροι ανήκουν σε 6 μεγάλες κοινότητες, 3 από τις οποίες στο Μπουένος Άιρες και οι υπόλοιπες σε άλλες μεγάλες πόλεις.
Η Αργεντινή προσέλκυσε τους μετανάστες γιατί ήταν χώρα πλούσια σε πρώτες ύλες και είδη διατροφής και εξήγε μεγάλες ποσότητες προϊόντων σε διάφορες χώρες του κόσμου. Το εξαγωγικό εμπόριο στις δεκαετίες του 1910 και 1920 ήταν σε μεγάλη άνθηση και απασχολούνταν σε αυτό χιλιάδες εργάτες που αντιπροσώπευαν άπειρες εθνότητες.
Οι Έλληνες μετανάστες άρχισαν να συγκροτούν συνδέσμους και συλλόγους μαζί με αλληλοβοηθητικές οργανώσεις, καθώς η εργατική νομοθεσία εκείνου του καιρού δεν προέβλεπε περιπτώσεις ατυχημάτων, ασθενειών η απολύσεων από την εργοδοσία. Το 1921 εκδόθηκε στο Μπουένος Άιρες η πρώτη ελληνική εφημερίδα «Νέα Ζωή», όργανο της ανερχόμενης τάξης των Ελλήνων εμπόρων, που το 1924 μετονομάστηκε σε ”Πατρίς” και αποτέλεσε τη φωνή της Ελληνικής Κοινότητας του Μπουένος Άιρες. Επιπλέον κυκλοφόρησαν μία σειρά ελληνικών περιοδικών και αργότερα άλλες εφημερίδες.
Σήμερα υπάρχουν πολλές δραστήριες ομογενειακές οργανώσεις και μεταξύ άλλων η ένωση Πελοποννησίων με την ονομασία ”Ο Γέρος του Μοριά”. Ιδιαίτερο ρόλο για τον ελληνισμό της Αργεντινής παίζει το πολιτιστικό ίδρυμα ”Fundacion Helenica en Argentina”, που τελεί υπό την αιγίδα της πρεσβείας και του Υπουργείου Πολιτισμού της Ελλάδας. Όσον αφορά την ελληνόφωνη εκπαίδευση στην Αργεντινή, υπάρχουν απογευματινά δημοτικά σχολεία υπό την μέριμνα των κοινοτήτων της ομογένειας. Το 1984 ιδρύθηκε το δίγλωσσο ελληνοαργεντινό ημερήσιο σχολείο της κοινότητας του Μπουένος Άιρες με δαπάνες του κληροδοτήματος Ωνάση, ενώ σήμερα χρηματοδοτείται κατά 50% από το υπουργείο παιδείας της Αργεντινής. Μαθήματα νεοελληνικής γλώσσας διδάσκονται στη Φιλοσοφική Σχολή του Καθολικού Πανεπιστημίου του Μπουένος Άιρες.
Σημαντικό είναι και το έργο της Εκκλησίας με στόχο τη διατήρηση της ελληνορθόδοξης ταυτότητας των ελληνικών κοινοτήτων. Η Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία της Αργεντινής υπάγεται στην Επισκοπή Μπουένος Άιρες και έχει 11 ελληνορθόδοξους ναούς.
Ο πιο γνωστός Έλληνας μετανάστης του 20ου αιώνα ήταν αναμφισβήτητα ο Αριστοτέλης Ωνάσης, ο οποίος έφτασε στην Αργεντινή το 1923. Ο ιδρυτής της μεγαλύτερος εταιρίας οικοδομών και κατασκευαστής πολυκατοικιών της λουτρόπολης Mar del Plata ήταν ο Demetrio Eliades. Από τους Αργεντινούς ελληνικής καταγωγής, που έχουν διακριθεί στα σπορ, είναι μεταξύ άλλων ο Oscar Panno (Grandmaster στο σκάκι ), Emanuel Moraitis (αγώνες αυτοκινήτων) και οι ποδοσφαιριστές Emiliano Ellacopulos, Emmanuel Fernandes Francou και Lucas Villafáñez. Ο ελληνισμός της Αργεντινής περιλαμβάνει επίσης τους εξής βραβευθέντες λογοτέχνες: Andres Homero Atanasiu, Libertad Demitropulos και Jorge Zanino.
Όμως, η πρώτη παρουσία των Ελλήνων στην Αργεντινή συνδέεται άμεσα με τις πρώτες εξερευνητικές αποστολές στη Νότια Αμερική, και όπως αναφέρει στα χρονικά του ο ιστοριογράφος των ταξιδιών του Χριστόφορου Κολόμβου, Bartolomé de Las Casas, τα πλοία των εξερευνήσεων είχαν επανδρωθεί από θαλασσοπόρους όλων των προελεύσεων, και κατά συνέπεια και από Έλληνες. Στις αποστολές που ακολούθησαν τα ταξίδια του Κολόμβου συμμετείχαν πολυάριθμοι Έλληνες, από τους οποίους πολλοί στη συνέχεια παρέμειναν μόνιμα στις νέες αποικίες και συχνά σε νευραλγικές θέσεις. Σε έγγραφα και κείμενα της εποχής αναφέρονται συχνά επώνυμα, που υποδηλώνουν ελληνική καταγωγή όπως Greco, de Candia, Candiotis, Roditis και Rodas.
Από τους Έλληνες, που ήταν παρόντες στους απελευθερωτικούς αγώνες της Αργεντινής κατά των Ισπανών, πρέπει να γίνει ιδιαίτερη μνεία σε δύο νησιώτες, τον Νικόλαο Γεωργίου Κολμανιάτη από την Ύδρα και το Μιχάλη Σαμουήλ Σπύρου από την Μυτιλήνη. Πολέμησαν σκληρά και ηρωικά και ο τελευταίος έδωσε ακόμα και τη ζωή του για την ελευθερία των Αργεντίνων. Ο Κολμανιάτης κατέφτασε στην Αργεντινή το 1811. Γνώριζε καλά τα μυστικά της θάλασσας και η ναυτοσύνη του ήταν αποδεδειγμένη. Κατατάσσεται λοιπόν αμέσως στο επαναστατικό Ναυτικό της Αργεντινής και γρήγορα προβιβάστηκε σε ανθυποπλοίαρχο. Ο θαρραλέος Υδραίος πήρε μέρος σε πάμπολλες ναυμαχίες κατά των Κονκισταδόρων μέχρι και το 1816, έτος που τελεσφόρησε ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας των Αργεντίνων. Ο Κολμανιάτης θα επιβιώσει από τις μάχες, όχι όμως ο Μυτιληναίος Μιχαήλ Σπύρου, ο οποίος αφού φυγάδευσε το πλήρωμα του παγιδευμένου καραβιού του ”Κάρμεν”, το ανατίναξε για να μην πέσει στα χέρια του εχθρού.
Η Αργεντινή ουδέποτε λησμόνησε όσα χρωστούσε στους δύο ηρωικούς Έλληνες, τον Nicolas Jorge και τον Samuel Spiro όπως τους έλεγαν, και τους τίμησε ως όφειλε. Ένα πλοίο του αργεντίνικου πολεμικού ναυτικού φέρνει έκτοτε το όνομα του Σπύρου (ARA Spiro) , ενώ για τον Κολμανιάτη στήθηκε στην πρωτεύουσα Μπουένος Άιρες ένα μνημείο προς τιμήν του. Το 1937, το Πολεμικό Ναυτικό της Αργεντινής έδωσε τα ονόματα των δύο Ελλήνων αγωνιστών σε δύο μονάδες του στόλου. Την ίδια χρονιά το αργεντίνικο ιστιοφόρο ”Σαρμιέντο” κατέπλευσε στην Ύδρα φέρνοντας δώρο μια χάλκινη αναμνηστική πλακέτα στην οποία εικονίζονται δύο γυναίκες, η Αργεντινή και η Ελλάδα, να στεφανώνουν τον υδραίο ήρωα Κολμανιάτη. Το 1949, η ίδια η Εvita Peron έστειλε προτομή του στην Ύδρα, η οποία εκτίθεται σήμερα στο Ιστορικό Αρχείο του νησιού.
Ίσως πολλοί να μη το ξέρουν, αλλά ο πρώτος Πρόεδρος της Αργεντινής ήταν Βορειοηπειρωτικής καταγωγής, ο Βλαδίμηρος (Βαρθολομαίος) Δημητρίου, η στα ισπανικά Bartolomé Mitre.
Ο Μπαρτολομέ Μίτρε γεννήθηκε στο Μπουένος Άιρες στις 26 Ιουνίου 1821. Ο απώτερος πρόγονός του, ο οποίος καταγόταν από την Χειμάρρα, είχε φθάσει στην Αργεντινή από τη Βενετία στα τέλη του 17ου αιώνα. Ο Μπαρτολομέ Μίτρε, ως φιλελεύθερος, αντιτάχθηκε στη δικτατορία του Juan Manuel de Rosas και εξορίστηκε στην Ουρουγουάη το 1846. Αργότερα, έζησε στη Βολιβία, το Περού και τη Χιλή και με τη δράση του συνέβαλε στην πτώση τού de Rosas το 1852. Μετά την επιστροφή του στην Αργεντινή υποστήριξε τις αυτονομιστικές τάσεις της επαρχίας του Μπουένος Άιρες και απέρριψε το Σύνταγμα του 1853, το οποίο της παρείχε μία ανεπαρκή κατά τη γνώμη του θέση μέσα στην ομοσπονδία. Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου (1859-1861) τέθηκε επικεφαλής του στρατού του Μπουένος Άιρες και νίκησε τον στρατό της συνομοσπονδίας στην αποφασιστική μάχη του Pavón.
Τον Οκτώβριο του 1862 εκλέχτηκε πρώτος πρόεδρος της Ενωμένης Δημοκρατίας της Αργεντινής και παρέμεινε στη θέση του έως τις 11 Οκτωβρίου 1868, οπότε έληξε η εξαετής θητεία του. Κατά τη διάρκεια της προεδρίας του, καταπολέμησε τους τοπικούς αρχηγούς (caudillos), ευνόησε τη μετανάστευση και ανέπτυξε την εκπαίδευση και την οικονομία. Το 1870 ίδρυσε την εφημερίδα ”La Nación Argentina“, που συνεχίζει να εκδίδεται από τους απογόνους του με την ονομασία ”La Nación”, και έχει τη δεύτερη κυκλοφορία στη χώρα.
Το 1874 υπέβαλε εκ νέου υποψηφιότητα για την Προεδρία, αλλά ηττήθηκε. Θεώρησε την ήττα του προϊόν νοθείας και κήρυξε ”αντάρτικο”. Κατέλαβε μία κανονιοφόρο και επιχείρησε να εμποδίσει την ορκωμοσία του νέου προέδρου Nicolás Avellaneda. Συνελήφθη και η ζωή του σώθηκε χάρη στη μεγαλοψυχία του νέου προέδρου. Στη συνέχεια και μέχρι το τέλος της ζωής του αφιερώθηκε στο γράψιμο. Έγραψε, μεταξύ άλλων, ιστορικά βιβλία, τον βίο του Αγίου Μαρτίνου και μετέφρασε στα ισπανικά τη ”Θεία Κωμωδία” του Δάντη. Ο Μίτρε δεν ξέχασε ποτέ την καταγωγή της οικογενείας του, και ας μην είχε επισκεφθεί ο ίδιος την Ελλάδα, μιλούσε άριστα ελληνικά. Πέθανε στις 19 Ιανουαρίου 1906, σε ηλικία 85 ετών, και το μνήμα του βρίσκεται στο διάσημο νεκροταφείο Recoleta στο Μπουένος Άιρες.
Τελικά θα ήθελα εκ νέου να επισημαίνω τους δεσμούς φιλίας και τα κοινά χαρακτηριστικά που συνδέουν τους δύο λαούς, κυρίως εξαιτίας των μεσογειακών τους ριζών, και την ιδιαίτερη θέση που η Ελλάδα κατέχει στην καρδιά των Αργεντινών. Ο διάσημος και βραβευμένος με Όσκαρ Αργεντινός συνθέτης Gustavo Santaolalla εκφράζει τις στενές συναισθηματικές του σχέσεις με την Ελλάδα ως εξής: ” Προσωπικά νοιώθω την ύπαρξη μιας υπόγειας σύνδεσης μεταξύ Ελλάδας και Αργεντινής, μεταξύ των δύο πολιτισμών. Νοιώθω πως η μουσική μας συγγενεύει κάπως με την δική σας και τη συγγένεια την εντοπίζω ανάμεσα στο τάνγκο και στο ρεμπέτικο. Ίσως να υπάρχουν κοινές πηγές. Οι μουσικές και των δύο είναι πιο συναισθηματικές, κάπως σκοτεινές και θλιμμένες, και τα δύο ιδιώματα αντιμετωπίζουν με τον ίδιο τρόπο την μελαγχολία”.
Αν θέλετε να μάθετε περισσότερα σας συνιστώ να δείτε τη διάλεξη του ελληνιστή καθηγητή Mario Ritacco από το Universidad Nacional del Sur της πόλης Bahia Blanca, με το τίτλο ”Η Αθήνα στην Αργεντινή: Ελληνικός Πολιτισμός, Ελληνισμός και ελληνομάθεια”, η οποία δόθηκε το Σεπτέμβριο 2017.
Η ταινία μικρής διάρκειας από το 1994 ”Ο ελληνισμός της Λατινικής Αμερικής ”δίνει επίσης μία ενδιαφέρουσα περιγραφή της ζωής των Εελλήνων της Αργεντινής.
https://www.youtube.com/watch?v=OptkzN8cBLA
Κάρεν Καλίσα Χιώτη
