Πώς ο Τομ Τζόουνς ο 6ος έχασε το δρόμο για την Καστανιά, ή
Καστανιώτικα τοπωνύμια: Μια φανταστική ιστορία
Ο Τομ Τζόουνς ο 6ος σταμάτησε το αυτοκίνητό του στο πάρκινγκ του δρόμου Λεύκτρο-Σπάρτη λίγο πριν την πινακίδα που έγραφε Πελλάνα-Καστόρειο.
Άπλωσε πάνω στα πόδια του ένα σύγχρονο χάρτη και μερικές ξεθωριασμένες δυσανάγνωστες σημειώσεις με σκαριφήματα της περιοχής, γραμμένα από τον Τομ Τζόουνς τον 1ο πριν, περίπου 200 χρόνια.
Ο Τομ Τζόουνς ο 1ος, προ-προ... πάππος του 6ου, ήταν ένας από κείνους τους ενθουσιώδεις Ευρωπαίους που ελκόμενοι από την αρχαία ελληνική ιστορία επισκέφτηκε και διέτρεξε την Ελλάδα με τα πόδια ή με άλογο. Οι τότε αναζητήσεις του τον είχαν φέρει ως τη γη της Λακεδαίμονος.
Στον παρευρώτειο δρόμο του προς τη Σπάρτη σημείωσε πως πέρασε και το Καστανιώτικο ποτάμι. Στον παλιό χάρτη που τον συμβουλευόταν πότε πότε, αναφέρονταν και μερικά χωριά της εποχής: Ο Άγιος Βασίλειος, ο Λογκανίκος, το Γεωργίτσι, η Καστανιά, το Καστρί, η Βορδώνια. Και ένας μικρός οικισμός στον Καστανιώτικο κάμπο: Τα Ντεμίρια.
Αυτές τις σημειώσεις και αυτόν τον υποτυπώδη χάρτη συμβουλευόταν καθισμένος στο αυτοκίνητό του ο επίγονός του, ο Τομ Τζόουνς ο 6ος.
Παρ' όλη τη βαβούρα των παιδιών του στο πίσω κάθισμα που αδημονούσαν για το πότε θα φτάσουν στη θάλασσα, ο Τομ Τζόουνς ο 6ος, σε συμφωνία και με την παρακαθήμενη σύζυγο, αποφάσισαν να παρακάμψουν για λίγο τον αυτοκινητόδρομο και να αναζητήσουν το Καστανιώτικο ποτάμι, και την Καστανιά διερχόμενοι και από τον μικρό οικισμό Ντεμίρια.
Αλλά, φευ, παρ' όλες τις προσπάθειές τους δεν κατάφεραν τίποτα.
Πού να φανταστούν πως το Καστανιώτικο ποτάμι σήμερα εμείς το λέμε Κάστορα, πως το χωριό Καστανιά το ονομάσαμε Καστόρειο (με ει) ή τα Ντεμίρια κι αυτά Κάστορα.
Απογοητευμένος ξαναγύρισε στον αυτοκινητόδρομο και όρμησε προς τα ελληνικά παράλια.
Σημ.: Η ιστορία δεν είναι πλήρως φανταστική: Όντως την πρώτη δεκαετία του 19ου αιώνα, κατά τα έτη 1801, 1805 και 1806 ο EDWARD DODWELL περιηγήθκε την Ελλάδα και εξέδωσε το έργο του TOUR THROUGH GREECE το 1819, σε δύο τόμους.
Στη σελίδα 400 του δεύτερου τόμου, περιγράφοντας τη διαδρομή από τον οικισμό Άγιος Βασίλης του Λογκανίκου στο Μυστρά, γράφει: “Συνεχίσαμε το ταξίδι μας και σε τρία τέταρτα με μια ώρα διασχίσαμε έξι ποταμάκια που όλα κατεβαίνουν από τον Ταΰγετο που υψώνεται ευγενικά στα δεξιά μας. Από αυτά τα ρέματα το τελευταίο έχει σημαντικό μέγεθος και ονομάζεται Καστανιώτικος Ποταμός (Kastaniotikos Potamos στο κείμενο) καθώς πηγάζει κοντά στο χωριό Καστανιά”.
Τίποτα άλλο.
Τοπωνύμια
Σύμφωνα με τη Νεοελληνική Γραμματική της Δημοτικής (Τριανταφυλλίδης, 1941: 459) “Κύρια ονόματα λέγονται τα ουσιαστικά που σημαίνουν ένα ορισμένο πρόσωπο, ζώο, ή πράγμα. Τα κυριότερα είδη των κυρίων ονομάτων είναι τα ονόματα των ανθρώπων και τα ονόματα των τόπων που λέγονται και τοπωνυμίες”.
Ο πρωτεργάτης της ελληνικής ιστορικής γεωγραφίας Αντώνιος Μηλιαράκης γράφει για τα τοπωνύμια:
“Τα γεωγραφικά ονόματα των διαφόρων χωρών, αποτελούντα, ούτως ειπείν, επιγραφάς γεγλυμμένας επί του εδάφους εγένοντο πολλάκις υποκείμενον μελέτης επιφανών φιλολόγων, και ελήφθησαν υπ' όψν ως πηγαί διαφόρων ιστορικών και εθνογραφικών γνωμών και κρίσεων. Τα ονόματα ταύτα, είτε αναφέρονται εις όρη, πεδία, ποταμούς, λίμνας, πηγάς, παραλίας, θαλάσσας, ακρωτήρια ή άλλας τοποθεσίας μερικωτέρας, είτε εις τόπους κατωκημένους, χωρία, πολίχνας ή πόλεις, είνε ζώντα ιστορικά και γλωσσικά μνημεία, έχοντα ως προς τούτο την αυτήν αξίαν, οίαν και αι επί λίθων, μετάλλων και κεράμων επιγραφαί ας κατέλιπον αι προγενέστεραι γενεαί.
Πολλάκις εν ελλείψει πηγών εκ της εννοίας των ονομάτων τούτων και του σχηματισμού δύναναται να εξαχθώσιν ιστορικά συμπεράσματα αναμφηρίστου ακριβείας. Αρκεί μόνον να υπομνήσωμεν ότι πλείσται θέσεις αρχαίων πόλεων τη αρχαίας Ελλάδος και άλλων εθνών της τε Ανατολής και της Δύσεως ανευρέθησαν, εν ελλείψει άλλων βοηθημάτων, τη βοηθεία των περισωθέντων αρχαίων ονομάτων αυτών, πολλαχού παραμεμορφωμένων. Ένεκα του λόγου τούτου δικαίως και ορθώς θεωρείται ότι πάσα αντικατάστασις σημερινών ονομάτων δι αρχαίων, και πάσα μεταβολή έτι της ρίζης ή των καταλήξεων αυτών, επιχειρουμένη υπό των γεωγραφούντων ή υπό των διοικητικών αρχών άνευ μελέτης, ισοδυναμεί προς καταστροφήν ζωντανών μνημείων της Ελληνικής ιστορίας και της γλώσσης, άνευ πρακτικής ή ηθικής ωφελείας, πλην προσωρινής τινός επιδείξεως των καταστροφέων, αποτέλεσμα ημιμαθείας περί την ιστορίαν των τόπων και των ονομάτων αυτών”.
(Αντ. Μηλιαράκη, Μεσσαριά, Ιστορικαί έρευναι περί του ονόματος τούτου ως γεωγραφικού, Δελτίον της Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρίας της Ελλάδας, τόμος 4ος, Αθήναι 1892).
Τη μεγάλη σημασία που έχουν τα τοπωνύμια για έναν τόπο αναγνώρισαν τα Ηνωμένα Έθνη, γι αυτό ανέλαβαν πρόγραμμα παγκόσμιας καταγραφής και τυποποίησης ονομάτων, συμπεριλαμβανομένων και των τοπωνυμίων. Κάθε χώρα καταθέτει στο πρόγραμμα τα ονόματα και με τον τρόπο αυτό και μέρος της παράδοσής της.
Δεδομένου πως τα πολλά λόγια είναι φτώχεια, είναι προφανές πως απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή σε παρόμοιες επεμβάσεις στην Ιστορία μας. Μολονότι τα αποτελέσματα των προηγούμενων επεμβάσεων δείχνουν άνευ επιστροφής η επανάληψή τους θα μεγαλώσει το κακό.
Και όχι τίποτα άλλο, αν στο μέλλον εμφανιστεί όντως κάποιος Τομ Τζόουνς ο 6ος υπάρχει φόβος να χάσει το Καστόρειο και μερικούς τουρίστες...
Δημ. Πελεκάνος
