Ο κύριος σκοπός των Γενικών Αρχείων του Κράτους – Αρχεία Ν. Λακωνίας είναι η εποπτεία, διάσωση, συγκέντρωση, ταξινόμηση και ευρετηρίαση του αρχειακού υλικού του Νομού Λακωνίας, καθώς και η διάθεση και η με ποικίλους τρόπους αξιοποίηση όλου του αρχειακού πλούτου. Υπηρετώντας το χώρο αυτό, συχνά βρέθηκα κατά τη διάρκεια της ταξινόμησης αρχειακού υλικού, ενώπιον εγγράφων, τα οποία παρουσιάζουν ιδιαίτερο κοινωνικό ενδιαφέρον, καθώς το περιεχόμενό τους έχει σχέση με την αναβάθμιση της ποιότητας ζωής των απλών ανθρώπων της καθημερινότητας.
Μεταξύ των αρχειακών τεκμηρίων, ιδιαίτερα σημαντικό είναι και το αρχειακό υλικό, το οποίο εντοπίστηκε και σχετίζεται άμεσα με τη σύσταση σωματείων και συλλόγων, που είχαν θέσει ως στόχο τους την υπηρέτηση κοινωφελών σκοπών, όπως αυτό σαφώς καταδεικνύεται και από το παρατιθέμενο κείμενο του εν Καστορίω συσταθέντος συλλόγου εν έτει 1890 και το οποίο παρατίθεται στη συνέχεια. Το ενδιαφέρον μου εστιάζεται εύλογα στην παρουσίαση του συγκεκριμένου συλλόγου λόγω της ιδιαίτερης σχέσης μου με το Καστόρι και τους κατοίκους του.
Ακολουθεί η παράθεση του καταστατικού σύστασης του εν λόγω συλλόγου χωρίς βέβαια κοινωνικοοικονομικό ή άλλης μορφής σχολιασμό του, αφού κάτι τέτοιο δεν είναι στις προθέσεις μου. Σκοπεύει, όμως, πρωτίστως στην πληροφόρηση και εν συνεχεία στη σκέψη και τον προβληματισμό του αναγνώστη.
Ο «Αγαθοεργός Σύλλογος Καστανιάς, Αυτοβοήθεια» ιδρύθηκε το 1890 και προφανώς, ήταν από τους πρώτους, αν όχι ο πρώτος σύλλογος που ιδρύθηκε στην Καστανιά.
Το Βασιλικό Διάταγμα της 26.1.1890 (ΦΕΚ 27/Α/1890), με υπουργό Εσωτερικών τότε τον Σ. Δραγούμη[1], με θέμα «Περί εγκρίσεως καταστατικού του εν Καστανιά υπό την επωνυμίαν «Αυτοβοήθεια» Συλλόγου αναφέρει :
«Προτάσει του Ημετέρου επί των Εσωτερικών Υπουργού εγκρίνομεν το από 30 Ιανουαρίου π.έ. εξ άρθρων 22 Καταστατικόν του εν Καστανιά του Δήμου Καστορίου συσταθέντος Συλλόγου υπό την επωνυμίαν «Αυτοβοήθεια» και επικυρούμεν τους εν αυτώ διαλαμβανομένους όρους…»
Έγγραφο του Νομάρχη Λακωνίας, Α. Γονατά[2], γνωστοποιεί στο Δήμαρχο Καστορίου κ. Γεώργιο Θεοφιλόπουλο την έγκριση του Καταστατικού του Συλλόγου αυτού με το προαναφερθέν Β.Δ. και επαινεί το ζήλο και τις προσπάθειες των κατοίκων για τη βελτίωση των όρων ζωής τους. “… γνωρίζομεν υμίν, ότι το Καταστατικόν του εν Καστανιά Συλλόγου η «Αυτοβοήθεια» ενεκρίθη δια του από 26 παρελθόντος μηνός Β. Διατάγματος καταχωρισθέντος εις το υπ’ αριθ. 27 (μέρος Α΄) φύλλον της Εφημερίδος της Κυβερνήσεως ε.ε., ευρίσκομαι δε εις την ευάρεστον θέσιν, έχων υπ΄ όψει τον περί τα καλά ζήλον υμών και τας προσπαθείας υμών προς βελτίωσιν της συγκοινωνίας του Δήμου και του καλλωπισμού της πρωτευούσης και εκτέλεσιν άλλων χρησίμων τω τόπω έργων να ελπίζω, ότι και ο συσταθείς τη πρωτοβουλία υμών Σύλλογος θέλει ευδοκιμήσει και θέλει φέρει ταχέως εις φως τ’ αγαθά, όσα εν τω κυρωθέντι Καταστατικώ επαγγέλεται δια της φιλοτίμου και αόκνου μερίμνης υμών.”
Σύμφωνα με το αρ. 1 πρακτικό του Συλλόγου, η πρώτη συνεδρίαση του Συλλόγου θα γίνει δημόσια στο χώρο του ναού «Το Γενέσιον της Θεοτόκου» στις 25 Μαρτίου 1890, όπου μετά από κλήρωση, πρόεδρος για το πρώτο έτος αναδείχτηκε ο Γεωργ. Π. Θεοφιλόπουλος.
Επίσης στο καταστατικό[3], άρθρο1, σκοπός του συλλόγου ήταν “η εν τη περιφερεία Καστανιάς διάπραξις έργων κοινωφελών και υποστήριξις ενδεών δια καταλλήλου διαθέσεως των ετησίων αυτού εισοδημάτων, μετά την απόκτησιν κεφαλαίου δραχμών δισχιλίων εκ της καταθέσεως των μελών και πάσης ετέρας φιλανθρώπου δωρεάς.”
Τα ιδρυτικά μέλη του Συλλόγου Αυτοβοήθειας με τη σειρά που αναφέρονται στο άρθρο 2 του καταστατικού το οποίο τελικά εκδόθηκε το 1911 στην Αθήνα στο τυπογραφείο Π. Α. Πετράκου με έξοδα του Προέδρου του Συλλόγου Γ. Θεοφιλόπουλου ήταν οι :
Γεωργ. Π. Θεοφιλόπουλος
Αθαν. Χαλκιάς
Χριστόδ. Γιαννίτσας
Δημ. Δ. Νικητάκης
Ιωαν. Π. Θεοφιλόπουλος
Ευστρ. Γ. Σκαρλατίνης
Ιωαν. Ν. Λάμπος
Γεωργ. Ι. Αντωνάκης
Τριάντ. Μενίδης
Ιωάν. Παπαθεοφιλόπουλος
Νικ. Οικονομόπουλος
Γεώργιος Χρ. Καλαβρυτινός
Νικολ. Β. Μουστάκης
Ιω. Ν. Οικονομόπουλος
Ιωαν. Π. Μανιάτης
Παναγ. Κ. Διπλάρης
Παναγ. Ευαγ. Μελάς
Παναγ. Βλαχόγιαννης
Παναγ. Ζούζουλας
Γεώργιος Δ. Σκαρλατίνης
Γεώργιος Ν. Ξυδιάς
Γεώργιος Παπαηλιού
Κωνστ. Διπλάρης
Δημ. Γ. Γιανύτσας
Αρχιεπίσκοπος Μονεμβασίας και Σπάρτης
Πρόεδρος Πρωτοδικών Σπάρτης
Ειρηνοδίκης Καστορίου
Μερικά από τα 27 αυτά μέλη αντικατέστησαν όσους μέχρι τότε είχαν αποβιώσει, όπως τον Ιωάννη Δ. Χριστάκη, τον Κ. Γ. Νικολόπουλο, τον Βασιλ. Δ. Χριστάκη, τον Κ. Δ. Λάμπο, τον Ν. Παρασκευόπουλο (ιερέα), τον Γ. Ματζερώνη, τον Ι. Σ. Μανιάτη, τον Αρ. Χρυσαφίτη, τον Σ. Βενιόπουλο, τον Π. Κακαφλίκα, τον Ευαγ. Μελά και τον Κ. Τζωρτζάκη.
Αξίζει να σημειωθεί ότι στο άρθρο 19 αναφέρεται ότι την πρώτη Κυριακή μετά την 1η Ιανουαρίου κάθε έτους ο Πρόεδρος υποχρεούται με έξοδα του Συλλόγου “να επιμελείται μνημοσύνη υπέρ των ιδρυτών και ευεργετών του Συλλόγου”.
Τα έσοδα του συλλόγου προέρχονταν εκτός από την χρηματική καταβολή των μελών του, από δωρεές ή κληροδοτήματα, εισφορές κατοίκων του Καστορίου εις μνήμην προσφιλών τους ατόμων, από εισπράξεις από το πρατήριο εμποροπανήγυρης[4], από λαχειοφόρες αγορές, από εκποιήσεις δωρηθέντων ακινήτων κ.ά. Κατά το έτος 1890 τα έσοδα ήταν 460 δρχ. ενώ ο απολογισμός του έτους 1910 έκλεισε με έσοδα της τάξεως των 15.071,55 δρχ. Το μεγαλύτερο μέρος του ποσού αυτού ήταν κατατεθειμένο στην Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος, τόσο σε μορφή ομολογίας όσο και σε χρυσό, ενώ ένα μικρό ποσό βρισκόταν στα χέρια του Ταμία.
Σύμφωνα με το Καταστατικό, αρ. 22 σε περίπτωση, που για οποιονδήποτε λόγο διαλυόταν ο σύλλογος, η περιουσία του περιερχόταν στην Κοινότητα της κωμοπόλεως Καστανιάς του Δήμου Καστορίου, “ εκ των προσφορών των κατοίκων της οποίας προέρχεται και διοικείται εν γένει κ.λ.π. κατά τους όρους του παρόντος καταστατικού εκτός του αρχιεπισκόπου Μονεμβασίας και Σπάρτης, προέδρου των εν Σπάρτη Πρωτοδικών και Ειρηνοδίκου Καστορίου και εξ είκοσιν έτι μελών εκλεγομένων άνευ πληρωμής μεταξύ των εγκριτοτέρων της κωμοπόλεως Καστανιάς, κατά το ήμισυ μεν παρά του Δημοτικού Συμβουλίου Καστορίου και κατά το έτερον ήμιση παρά των μνησθέντων Αρχιεπισκόπου, Προέδρου και Ειρηνοδίκου.”
Ο σύλλογος ήταν ο πρώτος που καταχωρήθηκε στο Βιβλίο Αναγνωρισμένων Σωματείων του Πρωτοδικείου Σπάρτης με την πολιτική απόφαση 792/7 Δεκεμβρίου 1914, σύμφωνα με τον νόμο 281/1914 περί Σωματείων, στη συνέχεια όμως διαλύθηκε με την απόφαση 4/1949 του Πρωτοδικείου Σπάρτης.
Πηγή : Γενικά Αρχεία του Κράτους – Αρχεία Ν. Λακωνίας (ΦΑΚ. ΔΙΚΑΣΤ. 5.1
[1] εν Αθήναις 26 Ιανουαρίου 1890
[2] εν Σπάρτη τη 5 Φεβρουαρίου 1890
[3] εν Καστανιά τη 30 Ιανουαρίου 1889
[4] Ο Γ. Θεοφιλόπουλος οικοδόμησε στον Άγιο Μάμα Καστανιάς Πρατήριο Εμποροπανήγυρης, το οποίο και δώρισε στον Σύλλογο
Δημοσιεύθηκε στον ΠΟΛΥΔΕΥΚΗ, τεύχος 12, σελ.18
