Η γνώση μας για τα οθωμανικά σχολεία της Πελοποννήσου, εκτός από τις αρχειακές πηγές,  στηρίζεται επιπλέον στις μαρτυρίες των χρονικών και στις ταξιδιωτικές περιγραφές.  Σ’ αυτές, εκτός από το Seyahat-nâme (Οδοιπορικό) του Evliya Çelebi (Εβλιγιά Τσελεμπή), δε βρίσκει κανείς και  πάρα πολλές πληροφορίες. Γι’ αυτό το έργο του Evliya Çelebi (Evliya Çelebi, 1928) αποτελεί την βασική πηγή για την καταγραφή των οθωμανικών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, καθώς μας παρέχει πλήθος πληροφοριών για την ιστορία των τόπων που περιγράφονται. Ωστόσο, πρέπει να είναι κανείς προσεκτικός, καθώς έχει εξακριβωθεί (Δημητριάδης, 1973) ότι πολλές φορές οι πληροφορίες που μας παρέχει είναι ανακριβείς ή χαρακτηρίζονται από υπερβολή, ιδιαίτερα όταν γίνεται αναφορά σε αριθμητικά δεδομένα.

Το Cihan-nümâ (Παρουσιάζοντας τον κόσμο)  του  Kâtip Çelebi (Κιατίπ Τσελεμπή)[2] είναι επίσης μια άλλη σημαντική πηγή για την ιστορία της τουρκοκρατούμενης Ελλάδας, αλλά δεν βρίσκει κανείς τίποτα στο έργο αυτό για το θέμα που εξετάζουμε. Στις ταξιδιωτικές περιγραφές των Ευρωπαίων υπάρχουν επίσης κάποιες αναφορές, οι οποίες, ωστόσο, δεν θεωρούνται από μόνες τους αξιόλογες. Για την απόκτηση των σχετικών πληροφοριών καταλληλότερες πηγές θεωρούνται οι οθωμανικές αρχειακές πηγές, οι οποίες μερικές φορές αναφέρονται στην ανέγερση ή την ανακαίνιση  ενός μουσουλμανικού σχολείου ή στην τοποθέτηση ενός δασκάλου (müderris) σε έναν μεντρεσέ (medrese: ιεροσπουδαστήριο). Στη συγκεκριμένη περίπτωση τα στοιχεία τα οποία έχουμε στη διάθεσή μας μας δίνουν σε ικανοποιητικό βαθμό την γενική εικόνα της οθωμανικής εκπαίδευσης στην τουρκοκρατούμενη Πελοπόννησο.

Ο Evliya Çelebi επισκέφτηκε την Πελοπόννησο το 1667. Από τις πόλεις της Πελοποννήσου πρώτη επισκέφτηκε την Κόρινθο, στη συνέχεια τα Καλάβρυτα, τη Βοστίτσα (Αίγιο), το Καστέλι, την Πάτρα, τη Γλαρέντζα (Κυλλήνη), το Χλεμούτσι, τη Γαστούνη, το Φανάρι, το Ναβαρίνο, τη Μεθώνη, την Κορώνη, την Καλαμάτα, την Ανδρίτσαινα, την Καρύταινα, το Λεοντάρι, το Λογκανίκο, (τη Βορδώνια)*, τον Μυστρά, την Τσακωνιά, τη Μονεμβασία, την Τριπολιτσά, το Άργος και ολοκλήρωσε την περιοδεία του, φτάνοντας στην πόλη του Ναυπλίου (Δημητριάδης, 1973).

Τα πρωτοβάθμια εκπαιδευτικά ιδρύματα βρίσκονταν γενικά είτε μέσα είτε κοντά στο μουσουλμανικό τέμενος της κοινότητας. Οι άνθρωποι τα αποκαλούσαν είτε  "mahalle  (γειτονιά)" είτε  "sıbyan"  (μαθητής) mektebi (σχολεία της γειτονιάς ή Δημοτικά Σχολεία).  Ιδρύονταν συχνά από ένα βακούφι (vakıf: ευσεβές ίδρυμα) και από κληροδοτήματα σημαντικών προσωπικοτήτων του κράτους ή αξιοσέβαστων πολιτών της τοπικής κοινωνίας, διακρίνονταν δε α) σε σχολεία στοιχειώδους εκπαίδευσης (τα σχολεία sıbyan -δημοτικά σχολεία- ή της κοινότητας  ακολουθούσαν μια ενιαία μεθοδολογία διδασκαλίας: οι μαθητές διάβαζαν απλά το Κοράνι  στην αυθεντική αραβική γλώσσα, χωρίς μετάφραση και χωρίς κατανόηση ή ερμηνεία του κειμένου. Μόνον ορισμένα τελετουργικά επίκλησης διδάσκονταν στην τουρκική γλώσσα) και β) μεντρεσέδες (οι  μεντρεσέδες ήταν ένα είδος «κολεγίου» για τη συστηματική μελέτη των ισλαμικών επιστημών, ιδιαίτερα της ισλαμικής νομολογίας και του Κορανίου. Ταυτόχρονα,  διδάσκονταν και ορισμένα «βοηθητικά μαθήματα», όπως π.χ. η αραβική γραμματική και φιλολογία, η γνώση των οποίων βοηθούσε στην κατανόηση των ιερών και νομικών κειμένων, αλλά και οι αποκαλούμενες "ξένες επιστήμες," όπως η φιλοσοφία και η ιατρική, που αποτέλεσαν επίσης μέρος μιας πολυμαθούς εκπαίδευσης).

Στα σχολεία οι μαθητές κάθονταν γονατιστοί στο πάτωμα, που ήταν καλυμμένο με χαλιά ή τάπητες, ή στα μαξιλάρια καθισμάτων που έφερναν από τα σπίτια τους. Τα βιβλία τοποθετούνταν σε χαμηλά τραπεζάκια, τα αποκαλούμενα  "rahle-i tedris"  (γραφεία μελέτης), για την ανάγνωση. Οι μαθητές επαναλάμβαναν και απομνημόνευαν τα μαθήματα που ορίζονταν από το δάσκαλο. Η φυσική τιμωρία, το ράπισμα των χεριών των κοριτσιών και το κτύπημα των ποδιών των αγοριών, ήταν ο κανόνας παρά η εξαίρεση. Κατά την έναρξη του νέου σχολικού έτους ήταν μέρος του τελετουργικού η εξής φράση του γονέα προς το δάσκαλο παρουσία του παιδιού: "η σάρκα δική σου, τα κόκκαλα δικά μου!" Ο δάσκαλος εξουσιοδοτούνταν έτσι να τιμωρεί το παιδί με κάθε τρόπο, όταν έκρινε ότι άρμοζε.

   Με βάση όσα προηγήθηκαν, γίνεται φανερό ότι τόσο κατά την επίσκεψη του Evliya Çelebi το 1667 όσο και κατά τη δεύτερη φάση της τουρκοκρατίας στην Πελοπόννησο (1715-1820) στις περισσότερες πόλεις και κωμοπόλεις, στις οποίες διαβιούσαν μουσουλμανικοί πληθυσμοί, λειτουργούσαν κατώτερα σχολεία (μεκτέμπ) και μεντρεσέδες (ιεροσπουδαστήρια). Τα κατώτερα μουσουλμανικά σχολεία δεν πρόσφεραν τίποτε περισσότερο από στοιχειώδη γνώση της γραφής και της ανάγνωσης. Αντίθετα,  το παρεχόμενο επίπεδο εκπαίδευσης στους μεντρεσέδες ήταν πολύ πιο υψηλό. Συνολικά, καταγράφονται 73 μουσουλμανικά εκπαιδευτικά ιδρύματα από τα οποία τα 27 ήταν μεντρεσέδες, τα 43 σχολεία στοιχειώδους εκπαίδευσης και μόλις 3 κορανικά σχολεία.

ΠΙΝΑΚΑΣ

Εκπαιδευτικά ιδρύματα των Οθωμανών στην Πελοπόννησο από τα τέλη του 17^ου αιώνα μέχρι το τέλος της τουρκοκρατίας

Από τον παραπάνω πίνακα γίνεται φανερό πως στην περιοχή του Μυστρά, κατά την περίοδο που αναφέρεται από τον συγγραφέα, καταγράφονται δύο μεντρεσέδες και τέσσερα δημοτικά σχολεία.
Είναι, άραγε, αυθαίρετο να υποστηριχτεί πως κάποιο από αυτά τα εκπαιδευτικά ιδρύματα –μάλλον δημοτικό σχολείο- πιθανόν να εξυπηρετούσε και τους μουσουλμάνους κατοίκους των Περιβολίων, που, κατά τις πηγές, αριθμούσαν περίπου τις πενήντα οικογένειες;

Το παρόν αποτελεί περίληψη του άρθρου:
Τα οθωμανικα σχολεια της τουρκοκρατουμενης ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ
Του Ευάγγελου Τσιανάκα, Υπ. Δρ. Τμήμα Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής Φιλοσοφικής Σχολής Α.Π.Θ.
Ολόκληρο το άρθρο μπορείτε να διαβάσετε εδώ http://www.eriande.elemedu.upatras.gr/eriande/synedria/synedrio3/praltika%2011/tsianakas.htm

Πηγή φωτογραφίας: https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%B5%CE%BD%CF%84%CF%81%CE%B5%CF%83%CE%AD%CF%82

 Επιμελητής: Δ.Π.