ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ
Τμήμα Διαχείρισης Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων
ΕΝΔΙΑΜΕΣΗ ΕΚΘΕΣΗ ΑΝΑΦΟΡΑΣ

Πρωτόκολλο για ταχεία εκτίμηση της κατάστασης διατήρησης
των Παρόχθιων Ζωνών στον Ποταμό Ευρώτα

Νοέμβριος 2007

Εισαγωγή

Στο πλαίσιο του προγράμματος Life-Environment διεξήχθη ειδική έρευνα των παρόχθιων δασών του ποταμού Ευρώτα με τους ακόλουθους στόχους:

Α) Τη χαρτογράφηση της παρόχθιας δασικής βλάστησης στα υδάτινα σώματα της λεκάνης απορροής του Ευρώτα (σε επίπεδο δομής της δασικής βλάστησης, σε επίπεδο τύπων οικοτόπων της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ),

Β) Την εκτίμηση της κατάστασης της παρόχθιας δασικής βλάστησης χρησιμοποιώντας κυρίως την δομή της βλάστησης και άλλα γνωρίσματα των παρόχθιων σχηματισμών ως ενδείκτες της οικολογικής κατάστασης των ενδιαιτημάτων της παρόχθιας ζώνης.

Η παρόχθια βλάστηση είναι ιδιαίτερα χρήσιμη ως ενδείκτης της οικολογικής κατάστασης των «ποτάμιων διαδρόμων» (river corridors) για διάφορους λόγους, όπως: α) προσφέρονται για την έρευνα της χωρικής ανάλυσης των διαφόρων τύπων οικοτόπων, β) χαρακτηρίζουν το γενικό χαρακτήρα «φυσικότητας» του ποτάμιου διαδρόμου, γ) περιγράφουν τη δομή δασικών πόρων που σχετίζονται με τον ποτάμιο διάδρομο κ.ά. Ειδικά χαρακτηριστικά της δομής, της σύνθεσης των ειδών, και της ακεραιότητας των παρόχθιων σχηματισμών (π.χ. κάλυψη βλάστησης, φυσικότητα δομής, ποικιλότητα ειδών δένδρων, ακεραιότητα υδάτινου διαύλου) τα καθιστούν ευαίσθητους ενδείκτες ανθρωπογενών αλλοιώσεων. Για τους παραπάνω λόγους, η παρόχθια βλάστηση χρησιμοποιείται ευρέως στις αξιολογήσεις της φυσικής κατάστασης των ποταμών. Η ακεραιότητα των σχηματισμών της παρόχθιας βλάστησης επίσης είναι στοιχείο που βοηθά στον προσδιορισμό τμημάτων ποταμού που προσφέρουν υδρομορφολογικές «συνθήκες αναφοράς» όπως προτείνουν τα κατευθυντήρια εγχειρίδια της Οδηγίας-Πλαίσιο για τα Ύδατα 2000/60.

Επιπλέον, η παρόχθια βλάστηση αποτελεί ένα σημαντικό πολιτισμικό-φυσικό στοιχείο του τοπίου και έναν οικονομικά εκμεταλλεύσιμο φυσικό πόρο (διάφορες χρήσεις εξασκούνται στα παρόχθια δάση: ξύλευση, βόσκηση, αναψυχή, τουρισμός). Τα παρόχθια δάση συνιστούν σημαντικούς οικολογικούς διάδρομους και καταφύγια χερσαίας και υδάτινης βιοποικιλότητας, ιδιαίτερα σε τοπία που χαρακτηρίζονται από έντονη ανθρωπογενή αλλοίωση και εποχιακά έντονες ξηροθερμικές συνθήκες. Τέλος τα παρόχθια δάση γενικά στην Ελλάδα είναι πολύ λίγο μελετημένα. Συνεπώς, πολύ σημαντική είναι μια έρευνα-επισκόπηση που εστιάζει στην γεωγραφική κατανομή αυτών των σχηματισμών για την διαχείριση των ποτάμιων διαδρόμων σε επίπεδο λεκάνης απορροής, καθώς και για την αξιολόγηση περιοχών προστασίας σε μια ευρύτερη περιοχής.
Πίνακας 3. Συνοπτική Καταγραφή Σημαντικότερων Περιοχών Παρόχθιων Δασών Ευρώτα.

Συνοπτική Καταγραφή Σημαντικότερων Περιοχών Παρόχθιων Δασών Ευρώτα

Στην περιοχή εντοπίσθηκαν έξι (6) περιοχές που είχαν εκτεταμένες δασοσυστάδες, από τις οποίες πέντε (5) βρίσκονται πάνω στον κύριο ρου του ποταμού και η μία (1) βρίσκεται στο ρέμα Καστόρι, κατάντη του ομώνυμου χωριού (βλ. παράρτημα). Αυτές οι εκτάσεις καλύπτουν ένα μεγάλο μήκος του ποταμού (τουλάχιστον 26 χλμ) και σε ορισμένα σημεία δημιουργούν μια πλατιά παρόχθια δασική ζώνη που ξεπερνά τα 200 ή και 300 μέτρα μαζί με την κοίτη του ποταμού. Τέτοιες δασοσυστάδες σε πεδινές περιοχές στη νότια Ελλάδα είναι εξαιρετικά σπάνιες.

Πολλές από αυτές τις συστάδες υπήρχαν και στη δεκαετία του ’60 και φαίνεται ότι στις θέσεις όπου εντοπίζονται, υπήρχαν και σημαντικές καρστικές εκφορτίσεις που δημιουργούσαν εποχιακά πλημμυρισμένα εδάφη (π.χ. θέση Βιβάρι, θέση Βάλτος). Υπάρχουν και ενδείξεις ότι ορισμένες παρόχθιες συστάδες έχουν επεκταθεί πάνω σε πρώην βοσκότοπους ή χέρσες καλλιεργημένες εκτάσεις μετά την εγκατάλειψη της ευρύτερης περιοχής (π.χ. περιοχή Σκούρα –Λευκόχωμα). Βέβαια αυτές οι δασοσυστάδες είναι σε πλήρη ανάπτυξη σήμερα με μεγάλα ώριμα δέντρα.
Περιβαλλοντικά Προβλήματα

Μετά από την εκτενή επισκόπηση σε όλη την περιοχή μελέτης, θεωρύμε ότι τα παρόχθια δάση μαζί με τους επιφανειακούς υδάτινους σχηματισμούς αποτελούν τα πιο απειλούμενα ενδιαιτήματα στην περιοχή. Αυτά τα ενδιαιτήματα είναι και ιδιαίτερα ευάλωτα στις γεωργικές εκχερσώσεις. Πολύ συχνά, μικρά έργα ή αλλοιώσεις που πραγματοποιούνται κάθε χρόνο έχουν ως αποτέλεσμα να αλλοιώνουν τις δασοσυστάδες χωρίς ακριβώς να τις εξαφανίζουν (δρόμοι, αντιπλημμυρικά έργα, χαλικοληψίες, έργα αναψυχής, έργα ορεινής υδρονομίας, εκχερσώσεις μικρής κλίμακας, τοπική υπερβόσκηση). Αυτές οι πολλαπλές πιέσεις λειτουργούν αθροιστικά και έχουν πρόσφατα αλλοιώσει τη φυσική ακεραιότητα πολλών παρόχθιων δασών.

Σε άλλες περιπτώσεις, η ξύλευση και οι εκχερσώσεις είναι μεγάλης κλίμακας με πράγματι καταστροφικές επιπτώσεις. Σε πολλές περιοχές οι αγρότες έχουν επεκτείνει τα χωράφια τους μέχρι την ενεργή κοίτη του Ευρώτα και στα περισσότερα σημεία όπου υπάρχει έντονη γεωργία στον μέσο και τον κάτω ρου του ποταμού, η φυσική παρόχθια βλάστηση έχει εκχερσωθεί. Σημειώνεται ότι δεν υπάρχει εθνικό κτηματολόγιο στην περιοχή της Λακωνίας, ενώ η Κτηματική Υπηρεσία Δημοσίου, σε επίσημη απάντηση σχετικού ερωτήματος της Ομάδας Life-Environment, αναφέρει ότι δεν υπάρχουν Δημόσια παρόχθια κτήματα κατά μήκος του Ευρώτα. Αυτή η χωροταξική σύγχυση ευνοεί τις εκτεταμένες εκχερσώσεις και ξυλεύσεις πλατανοδάσους και κάνει εξαιρετικά ευάλωτα τα εναπομείναντα κομμάτια παρόχθιου δάσους.