Γράφει η Άβα Μπουλούμπαση
Το ‘δεν ξέρω’, ‘δεν είμαι βέβαιος’, ‘προτείνω’ κτλ. δεν δείχνει την αδυναμία ενός μελετητή, αλλά την ερευνητική του εντιμότητα. Βάλτερ Πούχνερ
Σε σημείωμα της Επιτρ. Διαχείρισης της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Καστορείου τον Ιανουάριο του 2019 γράφαμε για την προσπάθειά μας, από το μακρινό 1985, να ξαναζωντανέψουμε την παλιά Μουτζουροδευτέρα του χωριού και την απεύθυνσή μας στους παλαιότερους για να ξαναβρούμε το νήμα με το -προσωρινά- παραμελημένο παρελθόν.
Ανάμεσα σε όσα ανιχνεύσαμε ήταν και η αποκριάτικη φιγούρα της «ρομάννας» (καμήλας) που ζωντάνευαν δυο-τρία άτομα με την ανάλογη στολή.
Η παράξενη ονομασία μας απασχόλησε αρχικά, αλλά μην μπορώντας να βρούμε τις απαραίτητες διασυνδέσεις, αφού σε πρώτη ανάγνωση, καμία σχέση δεν είχε η περιοχή της βόρειας Λακωνίας με τη Ρουμανία των Βαλκανίων, την αφήσαμε κατά μέρος.
Με το πέρασμα του χρόνου, σκύβοντας πιο προσεκτικά στην ιστορία του τόπου μας, συναντήσαμε ξανά τη «ρομάννα» από άλλη διαδρομή.....
Ο συνοικισμός Νέα Λιβερά Καστρίου, σε απόσταση 1.5 χλμ από το Καστόρι, δημιουργήθηκε από πρόσφυγες από τη Λιβερά του Πόντου που κατέφυγαν στην περιοχή με την Ανταλλαγή Πληθυσμών το 1923. Οι πρόσφυγες, μαζί με τις λιγοστές αποσκευές τους έφεραν μαζί μαι μνήμες από τη γενέθλια γη. Μελετώντας πιο προσεκτικά τη ζωή τους στον Πόντο, και ξεφυλλίζοντας το πόνημα της Επιτροπής Ποντιακών Μελετών "Ἁρχείον Πόντου", στον τόμο 13 βρήκαμε άρθρο του Χρυσόστομου Μυρίδη με τίτλο «Λαογραφικά της Λιβεράς».
Εκεί, στις υποσημειώσεις της σελ. 147 αναφέρεται: «η ρομάννα άλμεγε τας αγελάδας, έβραζε το γάλα, και παρεσκεύαζε το βούτυρον, το τυρίν, το μιτζίν (μυζήθρα) και λοιπά είδη της τυροκομίας». Και όπως μας εξήγησε ο ιστορικός Βλάσης Αγτζίδης, η λέξη δηλώνει τη γυναίκα που ζει στα ρουμάνια.
Η ρομάννα είχε λοιπόν βασικό ρόλο στην τοπική οικονομία και όχι μόνο. Από εδώ απέρρεαν και τα καθήκοντά της δίπλα στα ζωντανά, και σε διάφορα πολιτιστικά δρώμενα. Αλλά και η μορφή της καμήλας, της αποκριάτικης «ρομάννας», παραπέμπει επίσης στη γενέθλια γη του Πόντου. Αφού η Λιβερά απείχε 30 μόλις χλμ από την Τραπεζούντα, τη σημαντικότερη παράλια πόλη της περιοχής, βασικό εμπορικό και διαμετακομιστικό κέντρο.
Οι καμήλες ήταν το κύρια χρησιμοποιούμενο υποζύγιο για τη μεταφορά εμπορευμάτων από και προς την Ανατολή, στον λεγόμενο Δρόμο του Μεταξιού. Δεν ήταν λοιπόν δυνατόν να μη μεταφερθεί νοερά η κυρίαρχη εικόνα της μαζί με τις υπόλοιπες αποσκευές των ποντίων προσφύγων.
Ωστόσο οι “μηχανισμοί” αφομοίωσης και ανάκλησης του παρελθόντος είναι αρκετά πολύπλοκοι και δεν μπορεί να μιλήσει κανείς με σιγουριά και απολυτότητα.
Η καθηγήτρια λαογραφίας κ. Μυροφόρα Ευσταθιάδου σε σχετικό ερώτημα, μας απάντησε πως δεν υπάρχει κάτι παρόμοιο με την εμφάνιση της ρομάννας στον Πόντο. Μάλλον για σύμφυρση πρόκειται και δεν είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει κάτι τέτοιο. Στην Ασβεστόπετρα Πτολεμαΐδας για παράδειγμα, οι Μωμόγεροι βγαίνουν και με καμήλα (ανάμεσα στους ρόλους), λόγω του εθίμου του "ντεβετζή" που υπήρχε στην περιοχή”.
Ενδιαφέρον θα είχε να διερευνήσουμε, αν υπάρχουν πλέον παλαιότεροι που να θυμούνται, πότε άρχισε να συμπεριλαμβάνεται η Ρομάννα στα αποκριάτικα δρώμενα της περιοχής μας κ.λπ.
Τη ρήση του Βάλτερ Πούχνερ που βάλαμε ως προμετωπίδα, δεν την παραθέσαμε τυχαία, από στείρο ακαδημαϊσμό.
Οι συνάφειες που εντοπίσαμε στην απόπειρα προσέγγισης στα έθιμα της αποκριάς με έμφαση στη βορειοδημότικη «ρομάννα», σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να αποτελέσουν βεβαιότητες. Ως συμβολή στη μελέτη της ιστορίας και της μελέτης της προέλευσης των εθίμων του τόπου μας, παραθέσαμε εδώ ό,τι στοιχείο κρίναμε σοβαρό και τεκμηριωμένο. Η εξαγωγή αξιόπιστων καταληκτικών συμπερασμάτων μας ξεπερνά, τουλάχιστον πριν διασταυρώσουμε και αντιπαραβάλουμε τα δεδομένα, κατά το δυνατόν και με παλαιότερους γηγενείς ή πρόσφυγες (δουλειά που δυστυχώς δεν έγινε όσο ακόμη ήσαν δίπλα μας οι πρόσφυγες πρώτης γενιάς).
Με αυτή την οπτική, ας χρησιμεύσουν οι παραπάνω σκέψεις τόσο σαν προβληματισμό, αλλά και σαν αφορμή για να επανασυνδεθούμε όχι μόνο με τα έθιμα της Μουτζουροδευτέρας μας, αλλά και με ένα μεγάλο κομμάτι της απωθημένης(;) σήμερα συλλογικής μας μνήμης που έχει τις ρίζες της στον Πόντο και στη Λιβερά.
Καστόρι 2/2/2023
Άβα Μπουλούμπαση, Αρχιτέκτονας, Ιστορική Ερευνήτρια
Στην παραπάνω έρευνα της Άβας Μπουλούμπαση η Σύγκλητος της Ακαδημίας Αθηνών στη συνεδρία της τής 23/04/2024 απένειμε Γ΄ Έπαινο.
