Γεννημένος στο Αϊβαλί της Μικράς Ασίας το 1895, ο Κόντογλου αναδείχθηκε σε έναν από τους κορυφαίους Έλληνες ζωγράφους και πνευματικούς δημιουργούς του 20ού αιώνα. Νέος ταξίδεψε σε πολλές χώρες της Ευρώπης, όπου γνώρισε και σπούδασε τη «δυτική» λεγόμενη ζωγραφική, αλλά τελικά αφιερώθηκε στη βυζαντινή τέχνη και ιδιαίτερα στην αγιογραφία, που γνώρισε σε βάθος όταν επισκέφθηκε το 1923 το Άγιον Όρος.

Μετά τη μικρασιατική καταστροφή εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, στη συνοικία Κυπριάδη, σε ένα σπίτι που διατηρείται σήμερα ως μνημείο από την κόρη του και το γαμπρό του. Φιλοτέχνησε πολλούς φορητούς πίνακες, εικονογράφησε εκκλησίες της Αθήνας, που σήμερα θεωρούνται μνημεία βυζαντινής αγιογράφησης, συντήρησε τις τοιχογραφίες του Μυστρά. Για το σύνολο της προσφοράς του βραβεύτηκε από το κράτος και την Ακαδημία Αθηνών. Πέθανε το 1965 στην Αθήνα.

Ο «Καστρολόγος» του είναι βιβλίο «που έχει μέσα οχτακόσια κάστρα χτισμένα στα Ελληνικά τα χώματα, από χέρια ελληνικά, βυζαντινά, φραγκικά, καταλάνικα και τούρκικα». Για τη συγγραφή του ο Κόντογλου περιόδευσε σχεδόν όλη την Ελλάδα για να συλλέξει επί τόπου πληροφορίες για τα κάστρα και να τα σχεδιάσει.

Ο «Καστρολόγος» ήταν έργο μιας ολόκληρης ζωής, που δούλευε παράλληλα με τον «δίδυμό» του «Μοναστηρολόγο» με αμείωτο κέφι πάντοτε και μεράκι, αλλά άφησε στο στάδιο της συλλογής και πρώτης κατάστρωσης του υλικού, αν και η αγάπη του για τα κάστρα είναι γνωστή και ευρύτερα παραδεκτή. Φιλοδοξία του ήταν να δώσει μια πλήρη καταγραφή των κάστρων της Ελλάδας όχι μόνον εκείνων που σώζονται, αλλά και όσων έχουν καταστραφεί και χαθεί.

Η αγάπη του Κόντογλου για τα Κάστρα δεν είναι τυχαία. “Στη θεματογραφία του συχνή-πυκνή είναι η αναφορά του και σε κουρσάρους, πειρατές, ναυμάχους, ΄Ελληνες και ξένους. Οι θάλασσες έφερναν τους πειρατές και τα κάστρα τους απέκρουαν” (Ι.Μ. Χατζηφώτη, Δέντρο Αγλαόκαρπο - Νέα μελετήματα για τη ζωή και το έργο του Φώτη Κόντογλου, Αθήνα 1988, 66-67): «έτσι εξηγείται το τρίιπυχο: θάλασσες-κάστρα-πειρατές, που δεσπόζει στο έργο του Κόντογλου και ανιχνεύεται μια τουλάχιστον πλευρά της εθνικής ιστορικής του συνείδησης»
Αντώνης Παύλου στο https://eviasmile.blogspot.gr/2010/12/h.html

Περισσότερα για τον Κόντογλου και το έργο του μπορείτε να βρείτε, μεταξύ άλλων, και στους παρακάτω συνδέσμους:
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A6%CF%8E%CF%84%CE%B7%CF%82_%CE%9A%CF%8C%CE%BD%CF%84%CE%BF%CE%B3%CE%BB%CE%BF%CF%85
http://www.ekebi.gr/frontoffice/portal.asp?cpage=NODE&cnode=461&t=230
https://eviasmile.blogspot.gr/2010/12/h.html

Στη συνέχεια παρατίθεται απόσπασμα από τον «Καστρολόγο» όπου ο Κόντογλου αναφέρεται στην επίσκεψή του στην περιοχή του βόρειου Ταΰγετου και «το μέγα χωρίον Καστανιά».

Ανεχωρήσαμεν από την Σπάρτην τας αρχάς του Δεκαπενταύγουστου και ετραβήξαμεν κοντά εις το ρεύμα του Ευρώτα. Το ποτάμι αυτό είναι εξαίσιον εις ευμορφίαν, τέρπει δε το βλέμμα η ποικιλία των οχθών του, οι μεγάλοι καλαμώνες, οι περίεργοι βράχοι όπου στέκονται μέσα εις τον νερόν, τα ποικιλόχρωμα χαλίκια, ο λεπτότατος άμμος και τα ωραία δένδρα οπού γέρνουν απάνω από το καθαρόν ρείθρον. Το νερόν εις άλλα μέρη είναι βαθύ και μαυρογάλανον, εις άλλα πάλιν είναι ρηχόν, φεγγίζον και αφρισμένον εις τας στροφάς του ποταμού.

Περιπατούμεν έχοντας αριστερά μας τον Ταΰγετον, προς τον δύοντα ήλιον, ο οποίος λάμπει και μας καίει ωσάν να είμεθα εις την Αραβίαν. Το μεγάλον και δοξασμένον βουνόν, όσον προχωρεί κατά τον βορράν τόσον χαμηλώνει. Από την ανατολικήν πλαγιάν του εξέχουν επάνω εις το τρομερόν κορμί του μικρώτεροι βουνοί ωσάν δυναμάρια. ΄Οπως έχει εις τα νοτιώτερα τέτοια τουρλωτά χαμόβουνα εις την σειράν, ένα από τα οποία είναι ο ιερός Μυστράς, το όμοιον και εδώ ξεβγαίνουν άλλα βουνόπουλα. ΄Ενα τέτοιον είναι και το κάστρον της Βορδόνιας, οπού εστάθη πολύ ξακουσμένον εις τον καιρόν του, πλην τώρα νεκρόν και άφωνον ως μνημόρι. Το σημερινόν χωρίον λέγεται τα Βορδόνια και είναι κτισμένον μακριά κάμποσον από το κάστρον κατά τα βορειοανατολικά. Ο βράχος οπού ευρίσκετο το κάστρον είναι περίσσια ακρόταμος και ωσάν κολλημένος κατά το βασίλευμα με το μεγάλον βουνόν. Απ' εναντίας από το μέρος οπού εβγαίνει ο ΄Ηλιος κατεβαίνει χαμηλώτερα μέσα εις μίαν χαράδραν. Από ετούτο το μέρος είναι απόγκρεμνον και φοβερόν. Φαίνεται μακρόθεν όμοιον με φέσι περσικόν έχοντας εις την άκρην μίαν μύτην ωσάν κοτσάνι. Από τα πλάγια θεώμενον παρουσιάζει και άλλην μύτην χαμηλώτερα, εις το μέρος του Ταϋγέτου. Κάστρον δε φαίνεται ολοτελώς, επειδή κατεδαφίσθη από τον Μωάμεθ και όσα λιθάρια τυχόν έμειναν θα εκατρακύλησαν και αφανίσθησαν δια τον κατήφορον, οπού είναι ολότελα όρθιος.
Τον καιρόν των Παλαιολόγων, μετά το κούρσευμα της Κωνσταντινουπόλεως, ο σουλτάνος Μωάμεθ εκατέβη εις τον Μωρέαν και εξεπάστρεψε τα κάστρα οπού εκρατούσαν οι Χριστιανοί Αφεντάδες, οι αδελφοί του Κωνσταντίνου Δημήτριος και Θωμάς.
Ετράβηξε και εκτύπησε την Βορδόνια, και μ' όλον το άπαρτον του κάστρου το εκέρδισε σύντομα, επειδή λιγοψύχησαν οι υπερασπιστές του.
Από εκεί επεριπατήσαμεν και επέσαμεν εις την ρίζαν του Ταϋγέτου και είδαμεν απάνω εις την πλαγιάν του υψηλά κτισμέ-νον μέσα εις δένδρα άγρια ένα μοναστήρι με κυπαρίσσια λεγόμενον Καστρί, δίχως καλογήρους σήμερον, μόνον κάθεται ένας Γέροντας και ησυχάζει.
Ολίγον παρέκει είναι το χωρίον Καστρί, πάλαιαν. ΄Εχει και καινούρια σπίτια, εις τα όποια κατοικούν πρόσφυγες ελθόντες εκ Πόντου της Ανατολής. Εις το νεκροταφείον στέκεται όρθια με βίαν μία αρχαία εκκλησία με χαλασμένον θόλο γεμάτη άγρια χόρτα και ακάνθας. Υποθέσαμεν ότι θα είναι η εκκλησία εις την οποία εσυναπαντήθησαν οι αδελφοί Δημήτριος και Θωμάς και εσυμφιλιώθησαν, πλην δι' ολίγον χρόνον. Εις το χωρίον μέσα ευρίσκεται και άλλη παλαιά εκκλησία, πλην από την άλλην κατά πολύ νεωτέρα, ιστορημένη ολόκληρος με ζωγραφική, οπού φέρει ευλάβειαν εις τον θεώμενον, τιμώμενη εις όνομα του Αγίου Γεωργίου. Επροσκυνήσαμεν μετ' ευλάβειας, κατανυχθέντες υπό του ευλαβούς ιερέως, ο οποίος ετελείωνεν τον εσπερινόν.
Πλησίον της εκκλησίας ευρίσκεται το μέγα αρχοντικό σπίτι του Δημητρακάκη, λαμπρός πύργος από γενεάς εις γενεάν διασω-ζόμενος μέχρι σήμερον.
Επάνω από το χωρίον με πολλήν δυσκολίαν ευρήκαμεν τον τόπον, οπού ήτο κτισμένον το φρούριον, διότι δεν φαίνεται το παραμικρόν ιχνάρι από μακρόθεν, όχι μόνον επειδή οι τοίχοι είναι ολοτελώς ξεθεμελιωμένοι και πεσμένοι, αλλά διότι η όψις του δεν είναι ωσάν φρουρίου, με το να είναι η πλαγιά του βουνού ίσια, κολλημένη εις το κορμί του. ΄Οταν όμως ανέβη άνθρωπος επάνω, βλέπει ότι είναι ξεπεταγμένη μία μύτη απότομος κατά πολύ, εις
την οποίαν επάνω σώζονται και ολίγα θεμέλια παλαιά, ΄Εχει φυτρωμένα και μερικά δέντρα έλατα.
Εις τα καλά του αυτό το κάστρον ήτο περιζωσμένον με τριπλόν τοίχον προς το απροστάτευτον μέρος. Ο σουλτάνος Μεχμέτ δεν εμπόρεσε να το πάρει ευκόλως, οι δε γενίτσαροι εσκοτώνοντο επάνω εις τον ξηρόν βράχον ματαίως. Αλλά η δίψα είναι ο σύμμαχος των πολιορκητών και οι Καστριώται εβιάσθησαν από αυτήν την σκληράν ανάγκην, οπού δεν γνωρίζει θεραπείαν, να ζητήσωσι από τον σουλτάνον έλεος, ο οποίος τους έδωσεν υπόσχε-σιν να μη τους πειράξει εις το παραμικρόν. Αλλά επάτησε τον όρκον του και παίρνοντας το κάστρον έκοψε τας κεφάλας των και επαλούκωσεν άπαντας τους αρσενικούς τον αριθμόν τριακοσίους, τον δε δυστυχή φρούραρχον, Πρινοκοκκάν ονόματι, τον επριόνισε ή τον έγδαρε ζωντανόν. Ευρήκαμεν τον έσχατον απόγονον αυτού του μάρτυρος, γέροντα ο οποίος τώρα έχει αποθάνει και έλειψε πλέον αύτη η παλιά γενεά. Ο δε σουλτάνος, εσκλάβωσε τας γυναίκας και τα παιδία και εξεθεμελίωσε το φρούριον.

Από εκεί ετραβήξαμεν και ευρήκαμεν πολλές βρύσες από τον καιρόν των παλαιών Βυζαντινών με πολλά νερά, οπού τρέχουν από βρύσες χτισμένες εις καμάρες εκείνου του καιρού. Εκεί γίνεται η πανήγυρις και αγορά ίππων και άλλων ζώων και λέγεται άγιος Μάμας κατά τον εν Κωνσταντινουπόλει.
Εις ολίγον διάστημα εφθάσαμεν εις το μέγα χωρίον Καστανιά, κάτω από ένα μυτερόν βουνόν. Φαίνεται ότι είναι του παλαιού καιρού, διότι είδα ένα παλαιόν κτίριον με πολεμίστρας λεγόμενον Πύργος του Τζωρτζάκη.

Κοιμηθέντες εκεί την άλλην ημέραν ανεβήκαμεν εις το χωρίον Γεωργίτσι, οπού είναι το υψηλότερον ανάμεσα των, μετέωρον επάνω εις τον Ταΰγετον, μέσα εις πρασινάδα και λογής δένδρα κτισμένον, με αέρα καθαρόν και νερά δροσερά γαργαρίζοντα. Εκεί είδα κι αδελφωμένα τα έλατα με τας ελαίας, πτέριδες δε εξαίσιαι ανάμεσα εις τας δρυς και τους πλατάνους.
Μέσα εις το χωρίον υπάρχει εκκλησία του Αγίου Γεωργίου με τέμπλον παλαιόν.

(Και η περιγραφή από τον Κόντογλου του χωριού Χρύσαφα, που μπορεί να έχει ενδιαφέρον και για τους κατοίκους των χωριών μας)

Το χωρίον Χρύσαφα ευρίσκεται εις το βουνόν το λεγόμενον Πάρνων, οπού κείται αντίκρυ εις τον Ταΰγετον. Ο τόπος τριγύ-ρωθεν του χωρίου έχει ένα είδος πέτρες σχιστές, οπού χρυσίζουν, και εικάζω ότι ίσως από τούτο έλαβε το χωρίον αυτό τ' όνομα. Παράξενα είναι τα βουνά, οπού περνά κανείς πριν φθάσει εκεί, λεγόμενα του Μενελάου, κόκκινα και με σχέδια ιδιότροπα, οπού ομοιάζουν με πυραμίδας και κολόνες.
Η μεγάλη εκκλησία εις τα Χρύσαφα τιμάται εις μνήμην της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, ναός μέγας με τρούλλον και κατάγραφος από ζωγραφικήν έως διακοσίων πεντήκοντα ετών παλαιάν. Πλην έχει ξεθωριάσει και τα χρώματα είναι όλα ωσάν στάκτη.
Άλλη εκκλησία της ιδίας χρονολογίας είναι ο Άγιος Δημήτριος, ακόμη μεγαλύτερα με τρούλλον υψηλόν και με ζωγραφιάς καμωμένας από τους ιδίους τεχνίτας, πλην και αυτές χαλασμένες από την υγρασίαν λόγω της κακής ασβέστου και των χρωμάτων, τα οποία δεν τα εφρόντισαν οι ζωγράφοι. Εις τον τρούλλον είναι ασυνήθιστον το ότι είναι ζωγραφισμένες ανάμεσα εις τους προφή-τας και ιστορίαι από την ζωήν της Παναγίας, ο Ιωακείμ και η Άννα, το Γενέσιον της Θεοτόκου κ.λπ.
Ό φιλόξενος ιερεύς Ελευθέριος Ζάμπος μας έδειξε νοτιοδυτι-κώς του χωρίου μίαν τοποθεσίαν, την οποίαν ονομάζουν σήμερον Πολυζεύγι, και μας εξήγησεν ότι είναι το αρχαίον Πολυδεύκης. ΄Αλλη πάλιν τοποθεσία λέγεται Καστόρι από το αρχαίον Κάστωρ, ήτοι τα ονόματα των δύο αδελφών της ωραίας Ελένης, διότι πλησίον εκεί λέγεται ότι ήταν κτισμένη η αρχαία πόλις της Σπάρτης κατά πρώτον, και έπειτα την μετέφεραν εκεί οπού ευρίσκονται τα θεμέλια, κοντά εις την σημερινήν Σπάρτην. Εξ άλλου δυτικώς του χωρίου υπάρχει ερείπιον ναΐσκου χριστιανικού, το δε μέρος αυτό ονομάζεται βωμός έως την σήμερον.
Την άρχαιοτέραν εκκλησίαν, την Παναγίαν Χρυσαφίτισσαν, οπού ευρίσκεται έξω από το χωρίον, δεν ημπορέσαμεν να την ίδωμεν.

Η ξενητειά κ' η αρφανιά
Κ' η λύπη είναι τα τρία.
Κείνα τα τρία ζυγιάσανε
σ' ένα βαρύ στατέρι.
Βαρύτερ' είν΄η ξενητειά,
βαρύτερα τα ξένα