Ο Παναγιώτης Ζωγράφος γεννήθηκε στη Βορδώνια Λακωνίας και συγκεκριμένα στο συνοικισμό Όραχος. Ο Παναγιώτης Ζωγράφος ήταν αγιογράφος, λαϊκός ζωγράφος με λίγες γνώσεις από τεχνάσματα ιταλιανίζουσας ζωγραφικής ενώ ο Δημήτρης ο γιός του είναι σαφέστερα οπαδός της ιταλικής τεχνοτροπίας. Αυτόν διάλεξε ο Μακρυγιάννης για να εικονογραφήσει τις μάχες του αγώνα.
Ο Παναγιώτης βρέθηκε σε πολύ δύσκολη θέση γιατί δεν είχε υπόδειγμα. Του έδειξαν παλιές ξυλογραφίες και χαλκογραφίες δυτικές από τις οποίες αντέγραψε στοιχεία που θεωρούσε χρήσιμα. Έπειτα άντλησε από την πείρα του που είχε ως αγιογράφος όπως φαίνεται από την εικόνα του η “Ζωοδόχος Πηγή” στη Βορδώνια.
Σύμφωνα με πληροφορίες στον Ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου κοντά στο συνοικισμό Κάμπος, υπήρχαν πολλές εικόνες φιλοτεχνημένες από τον Παναγιώτη Ζωγράφο οι οποίες δυστυχώς σήμερα δεν υπάρχουν. Στο κέντρο του Όραχου στην εκκλησία της Υπαπαντής υπήρχε ένα αντιμήνσιο του οποίου οι ιερές παραστάσεις ήταν έργο του Παναγιώτη Ζωγράφου και το οποίο επίσης χάθηκε.
Τα λαϊκά έργα του Παναγιώτη και Δημήτρη Ζωγράφου δεν αποτέλεσαν την αρχή της Νεοελληνικής ζωγραφικής, ούτε δημιούργησαν Σχολή. Κρύφτηκαν για χρόνια στην αφάνεια και έλαμψαν στις μέρες μας μαζί με τα γραπτά του Μακρυγιάννη.
Έργα, με γνήσιες λαϊκές ρίζες όπως τα δημοτικά μας τραγούδια, τα λαϊκά κοσμήματα και κεντήματα που πηγάζουν μέσα από την μεταβυζαντινή αγιογραφική παράδοση.
Γράφει ο Μακρυγιάννης στα Απομνημονεύματά του: “Πήρα ένα ζωγράφο Φράγκο και τον πλέρωσα κι έφυγε. Αφού έδιωξα αυτόν τον ζωγράφο, έστειλα κι έφεραν από την Σπάρτη έναν αγωνιστή, Παναγιώτη Ζωγράφο τον έλεγαν.
Έφερα αυτόν και μιλήσαμεν και συμφωνήσαμεν το κάθε κάδρον την τιμήν του. κι έστειλε κι έφερε και δυό του παιδιά. Και τους είχα εις το σπίτι μου όταν εργάζονταν. Κι αυτό άρχισε από το 1836 και τέλειωσε το 1839”.
Μέσα στα τρία αυτά χρόνια έγιναν 25 εικόνες σε πέντε σειρές. Η αρχέτυπη σε ξύλο και οι άλλες τέσσερες σε χαρτί. Όλα σχεδόν τα αντίγραφα φέρνουν την υπογραφή του Δημήτρη γιού του Παναγιώτη Ζωγράφου. Την αρχέτυπη σειρά σε ξύλο την κράτησε ο Μακρυγιάννης. Από αυτήν σώθηκαν 8 εικόνες που βρίσκονται τώρα στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο.
Τη μία σειρά από τα αντίγραφα σε χαρτόνι τη χάρισε στον Όθωνα και τις άλλες τρεις σειρές από μία στους πρεσβευτές Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας.
Από αυτές σώθηκαν μονάχα οι δύο. Η μία βρίσκεται στην Αγγλία και η άλλη που είχε προσφέρει στον Όθωνα αγοράστηκε σε καλλιτεχνικό πλειστηριασμό από τον Ιωάννη Γεννάδιο και τώρα βρίσκεται στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη της Αθήνας.
Ενώ φτιάχτηκαν 25 εικόνες σώθηκαν μονάχα οι 24. Τη μία από αυτές την κατέστρεψε ο ίδιος ο Παναγιώτης Ζωγράφος επειδή φοβήθηκε τον παντοδύναμο προϊστάμενο της Αντιβασιλείας και κατοπινό πρωθυπουργό του Όθωνα Άρμανσμπεργκ. Ο ίδιος ο Μακρυγιάννης περιγράφει την εικόνα ως εξής:
“Η Ελλάς ξαπλωμένη και ξεπλέκει τα μαλλιά της κι ο Αρμασπέρης της βγάνει με το χέρι του το ματωμένο την καρδιά της”.
Τα έργα αυτά σχεδιάστηκαν με το χέρι του Π. Ζωγράφου και τη σκέψη του Ι. Μακρυγιάννη. Στο επάνω μέρος έχουν το θέμα με τον αριθμό της εικόνας και στο κάτω μέρος λεπτομερή περιγραφή του ιστορούμενου γεγονότος από τον ίδιο το Μακρυγιάννη.
Στην εικόνα με αριθμό 24 σχεδιάσθηκε ονοματολογία των φιλελλήνων καθ’ υπόδειξιν του Συνταγματάρχου Μακρυγιάννη σε ένδειξη ευγνωμοσύνης προς αυτούς που αγωνίστηκαν για την ελευθερία της Ελλάδος.
Σημ: Στον Όραχο υποδεικνύεται από τους Βορδονιάτες σπίτι, ανακαινισμένο που κατοικείται, που αποδίδεται στην οικογένεια των Ζωγραφαίων. Μάλιστα ντόπιοι υποστηρίζουν πως το σπίτι αγοράστηκε από Βορδονιάτη στις αρχές της δεκαετίας του 1920 και πουλήθηκε λίγα χρόνια αργότερα “γιατί ο νοικοκύρης δεν έκανε σερνικά παιδιά”. Μια έρευνα στα αρχεία του υποθηκοφυλακείου θα έλυνε μάλλον το θέμα. Επίσης λειτουργεί πολιτιστικός Σύλλογος με την επωνυμία “Παναγιώτης Ζωγράφος”.
Θ.Π.
