Η Ιερά Μονή Καστριού δεσπόζει σε όλη την περιοχή καθώς κρέμεται σαν αετοφωλιά στην ανατολική πλαγιά της κορυφής του Αϊ-Γιάννη και σε απόσταση είκοσι περίπου χιλιομέτρων από τη Σπάρτη.
Πιστεύεται πως έχει κτιστεί στις αρχές του 17ου αιώνα, αν και άλλες πηγές τοποθετούν την ίδρυσή της αρκετά νωρίτερα, και πανηγυρίζει την Παρασκευή του Πάσχα στην εορτή της Ζωοδόχου Πηγής.
Η εικόνα της Παναγίας με το θείο Βρέφος, «η Βρεφοκρατούσα», είναι κατά την παράδοση έργο του απόστολου Λουκά και η λαϊκή παράδοση της αποδίδει πλήθος θαυμάτων.

Σύμφωνα με διηγήσεις τερματίστηκε η ξηρασία έπειτα από λιτάνευση της αγίας εικόνας στην οποία συμμετείχε όλος ο κλήρος και ο λαός, ο Τούρκος μπέης που ταλαιπώρησε τους μοναχούς τυφλώθηκε, και γιατρεύτηκε όταν γύρισε μετανιωμένος και προσκύνησε την εικόνα, ενώ μια χανούμισσα από την Τρίπολη μετά τη θεραπεία της θυγατέρας της, αφιέρωσε στη Μονή πολλά κτήματα, όπως έκανε και ο μπέης μετά τη θεραπεία του.
Ο Γ. Μυρίδης είχε ακούσει από τη μητέρα του Ελισάβετ πως σύμφωνα με ντόπια (Καστρίτικη) παράδοση, η εικόνα φυλασσόταν στο εκκλησάκι της Παναγίας, στον Κάρδαρη, από όπου μεταφέρθηκε από τους πιστούς και τους μοναχούς στη μονή, λίγο ψηλότερα. Όμως, κατά θαυμαστό τρόπο, η εικόνα επέστρεφε στο εκκλησάκι. Αυτό έγινε τρεις φορές. Όμως τελικά, μετά την τρίτη μεταφορά, η εικόνα παρέμεινε στο μοναστήρι ως πριν λίγο καιρό.

Όπως υποστηρίζει ο Δ. Καλλιάνης η μονή, το Ασκηταριό, ήταν χαμηλότερα, η «Παναγία του Λουκά» στον Κάρδαρη αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου και καταστράφηκε από τον Μωάμεθ το 1460 μετά την αντίσταση του Πρινοκοκά. Κάπου 100 χρόνια μετά δεν υπήρχαν πληροφορίες.

Στο καθολικό της Μονής υπάρχουν και αξιόλογες αγιογραφίες που είχαν καλυφθεί από κάπνα και σκόνη και που τελευταία έχουν αποκαλυφθεί κατά το πλείστον και συντηρηθεί από ειδικευμένους καλλιτέχνες.

Σε ένα διάστημα που η Μονή ήταν Μετόχι της Ιεράς Μονής των Αγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων, κατά τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, εμόνασε σε αυτή και ο μακαριστός Μητροπολίτης Γόρτυνος και Μεγαλοπόλεως κύρος Θεόφιλος.
Εικάζεται πως το μοναστήρι προϋπήρχε της Άλωσης, αλλά ανασυγκροτήθηκε και λειτούργησε κανονικά έως την εγκατάσταση των Ενετών, οπότε οι νέοι κατακτητές επέβαλαν νέα τάξη και αυτό επιβεβαιώνει την άσκηση πιέσεων στη θρησκευτική συνείδηση των κατοίκων.

Ειδικότερα, κατά τη διάρκεια της τριακονταετούς περίπου κυριαρχίας της Πελοποννήσου (1688 - 1715) από τούς Ενετούς τα πράγματα αλλάζουν και δυσκολεύουν. Οι νέοι κυρίαρχοι θεωρώντας τη Λακωνία σημαντική για τα συμφέροντά τους, οργανώνουν παράλληλα την πολιτικοοικονομική και θρησκευτική πορεία του τόπου σε όφελος του καθολικού δόγματος.
Μετά την επιστροφή των Οθωμανών το 1715, χτίστηκε καινούριο καθολικό και άρχισε νέα φάση αναδιάρθρωσης. Με την επανασύνδεση της χώρας με το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, ανανεωμένη η μονή περιβάλλεται πάλι με τη σταυροπηγιακή φιλοτιμία και τίθεται υπό την πατριαρχική προστασία αυτή η ίδια και τα μετόχια της, «Πρόδρομος» στην Καστανιά, «Θεολόγος» στη Βορδόνια, «Αγία Κυριακή» στο Καστρί.
(Σύμφωνα όμως με τον Σιγαλό …«υπήρχον και αι κατωτέρω μη Σταυροπηγιακαί (μοναί) αι οποίαι- συν τοις άλλοις- αναφέρονται και εις την διαθήκην του Παν. Κρεββατά (1819) ο οποίος καλώς εγνώριζε ταύτας ως χαβαλές (ενοικιαστής) των δημοσίων εσόδων του Καζά του Μυστρά…» «…13) Του Καστρί—Καστορίου (Ζωοδόχος Πηγή).

Παρατήρηση: Η Μονή φέρεται να τιμάται στη γιορτή της Κοίμησης της Θεοτόκου (15 Αυγούστου) και όχι την Παρασκευή του Πάσχα (Ζωοδόχου Πηγής).
Στην ιστοσελίδα της Ιεράς Μητροπόλεως Μονεμβασίας και Σπάρτης αναφέρεται ως: Ι. Μονή Καστρίου, έτος ιδρύσεως 17ος αι. Ηγουμένη μοναχή (Μοναχές 8).
Το αξιοσημείωτο είναι πως, σε αντίθεση με τα υπόλοιπα ενεργά μοναστήρια της Μητρόπολης, κανένα απολύτως άλλο στοιχείο δεν αναφέρεται.

Οι Ναυπλιώτες ζωγράφοι Κακαβάδες
Οι σωζόμενες τοιχογραφίες του 16ου αιώνα από την Πελοπόννησο είναι λιγοστές και αφορούν κυρίως στις τελευταίες δεκαετίες του, την εποχή που εμφανίστηκαν οι Κακαβάδες, οικογένεια ζωγράφων από το Ναύπλιο.
Ο Δημήτριος Κακαβάς ήταν επικεφαλής ενός εργαστηρίου, του οποίου οι αρχές ανάγονται στον Θεοδόσιο Κακαβά.
Σχετικά με τη δραστηριότητά του πληροφορούμαστε από παλαιό αρχείο πως: «Κατά το πρώτο μισό του ΙΖ' αιώνος (1641), ανιστορήθησαν οι νάρθηκες και των δύο ιερών ναών Παναγίας και Αγίου Δημητρίου στα Χρύσαφα. Επίσης ιδρύθηκαν και ανιστορήθηκαν στον Οινούντα ο ναός της ιεράς Μονής του Τιμίου Προδρόμου «Ρεματιανή», στις Θεραπνές ο ναός της ιεράς Μονής του Τιμίου Προδρόμου «Σιντζάφι» (1626), στον Βαρσινίκο πάνω από τον Μυστρά ο ναός της τ. Μονής Ζωοδόχου Πηγής, στον Μυστρά ο ναός του αγίου Νικολάου και τέλος «εν Καστρίω δέ Καστορείου ο ναός της τ. Μονής Καστρίου επ’ ονόματι της Κοιμήσεως της Θεοτόκου τιμωμένης».

Ενετοκρατία
Οι Ενετοί κατέλαβαν την Πελοπόννησο από τους Οθωμανούς το 1688 και διόρισαν Προβλεπτές (Provveditore Generale)  αρμόδιους για στρατιωτικά, εσωτερικά και εκκλησιαστικά θέματα. Ένας από αυτούς ήταν ο Grimani που το 1699 έδωσε εντολή για την απογραφή του πληθυσμού και των κτηματικών περιουσιών και απευθύνθηκαν στην Εκκλησία.
Η Εκκλησία με τη διοικητική της διαίρεση σε μητροπόλεις, επισκοπές, ενορίες και με την εμπειρία που είχε αποκτήσει μέσα από τη μακρόχρονη άσκηση κάποιας περιορισμένης, αλλά πραγματικής κοινωνικής εξουσίας, αποτελούσε ένα θεσμό που ήταν σε θέση να ανταποκριθεί στις ανάγκες της νέας διοίκησης.
Σημαντικές πληροφορίες για την περίοδο της Ενετοκρατίας παρέχουν τα Κρατικά Αρχεία που τηρούσαν οι Ενετοί. Αυτά τα Κρατικά Αρχεία της Βενετίας ερεύνησε ο Νίκος Σαντάς, και βρήκε σε εκκλησιαστικά έγγραφα δύο ενδιαφέρουσες επιστολές.
Η πρώτη υπογεγραμμένη από τον Ηγούμενο της Μονής Καστρίου, παπα-Παρθένιο Χαρόπουλο, με ημερομηνία την 23η Μαΐου 1699 και η άλλη υπογεγραμμένη από τους τοπικούς κληρικούς στη Βορδόνια Παπαλούμο Παχύγιαννη και παπα- Ιωάννη Ξυπόλυτο με ημερομηνία τη 10η Μαΐου, 1699.

Επιστολή 1 – Μονή Καστρίου
«1699 μηνός Μαΐου 23, ανεφάνη ο παπά Κυρ Παρθένιος ιερομόναχος και ηγούμενος Χαρόπουλος, του Μοναστηριού της Κυρίας Θεοτόκου, κύμενο στο χωριό Καστρί, ο οποίος φανερών αυτόνομα τα στεκούμενα όπου ευρίσκονται αφιερωμένα εις το άνωθεν Μοναστήριον έκπαλαι μεθ’ όρκου και πρώτον»

 Σε αυτές τις επιστολές προς τους Ενετούς, οι ιερείς έκαναν πλήρη καταγραφή της ιερής περιουσίας της ευρισκόμενης στην ευρύτερη περιοχή. Ιδιαίτερη αναφορά γινόταν στα μετόχια της Μονής, τον νερόμυλο του Αγίου Μάμα, τους ελαιώνες, αμπέλια και άλλα κτήματα, αναφέροντας λεπτομερώς τις διαστάσεις αυτών (αξηναρίες, ζευγάρια). Ειδικά για τον μύλο στον Άγιο Μάμα γράφει: «Ένας μήλος κύμενος στον Άγιον Μάμαν αφιερωμένος στο μοναστήριον της Θεοτόκου της Καστρίτισας από τον ποτέ Πυθεκούη με χοντζέτι τουρκικόν νεροτριβήν μιαν κύμενην σιμά εις τον άνωθεν μήλον αφιερωμένα από τον ποτέ παπα- Σαμουήλ με χοντζέτια τρία Τουρκικά».
Και αφού απογράφονται 11 συν 25 ακίνητα, στο 26^ο γράφει: «Μια στέρνα και τρία κλίματα, τα έτερα κλίματα επτά κύμενα στο καθολικόν μοναστήρι αφιερωμένα έκπαλαι χωρίς σκρίτον όντας τ’ άνωθεν στεκούμενα όλα του παλλαιού μοναστηριού και ούτως αγρικούντα εις στερέωσιν της αληθίας ιδία τη χειρί υπογράφεται μεθ’ όρκου προσφέρονται μα ο αυτός Ηγούμενος πως τα ελευθέρωσε από τους αγαρινούς μετά πια γραμμένα εκ τ’ ονομα του, και τ’ αφιερώνει και αυτός βεβαίως εις το άνωθεν μοναστήριον...
Παρθένιος Ιερομόναχος και Ηγούμενος της Κυρίας Θεοτόκου της επονομαζόμενης εις το Καστρί Χαρόπουλος
Βεβαιώνω μεθ’ όρκου τα άνωθε».

Στα ίδια Αρχεία καταχωρίζεται και η παρακάτω εγγραφή:
«Θεώ δόξα. 26 Μαΐου 1700, Μυστράς
Η δεκάτη της περιοχής Μυστρά, Πασσαβά και Μπαρδούνιας στους δημόσιους πλειστηριασμούς, μετά επανειλημμένας προσπαθείας, με τα ονόματα αυτών που εκρίθησαν ότι προσφέρουν τα περισσότερα για το τρέχον έτος: …η δεκάτη του μοναστηριού στο Καστρί ήταν 22 ρεάλια και εκυρώθη για 22 ρεάλια στον ηγούμενο». (Μέρτζιος-Παπαδόπουλος, Ο Μυστράς στα αρχεία της Βενετίας).

Δεύτερη Τουρκοκρατία – Επανάσταση  του 1821
Η παρουσία των Ενετών στην Πελοπόννησο τερματίζεται το 1715, οπότε αρχίζει η δεύτερη Τουρκοκρατία. Καθ’ όλη τη διάρκεια της περιόδου αυτής η Μητρόπολη Λακεδαιμονίας γράφει τη δική της λαμπρή ιστορία. Επί πλέον βελτιώνει τη θέση της στον κατάλογο των επισκοπικών θρόνων.
Παλαιότερα στη βιβλιοθήκη της Μονής σωζόταν και μία επιστολή του Κολοκοτρώνη που ζητούσε εφόδια, για ενίσχυση του Αγώνα.
Σύμφωνα με προφορικές μαρτυρίες συμπατριωτών μας, οι μοναχοί διατηρούσαν κοπάδια με γιδοπρόβατα και μελίσσια. Πουλούσαν μαλλιά, τυριά και μέλι στην αγορά της Καλαμάτας και ανταποκρίνονταν θετικά στο κάλεσμα του Κολοκοτρώνη.
Ο Διονύσιος Σιγαλός, στο βιβλίο του «Η Σπάρτη και η Λακεδαίμων» αναφέρει πως κατά την επανάσταση τα κτίρια των μονών κάηκαν ή καταστράφηκαν και οι  μοναχοί διασκορπίστηκαν. Άλλοι πήραν τα όπλα κατά των απίστων και οι ανήμποροι  γύριζαν στα χωριά ζώντας από την ελεημοσύνη και την επαιτεία.

Μετά την Επανάσταση
Μετά την απελευθέρωση κρίθηκε αναγκαίο να επιστρέψουν οι μοναχοί στα μοναστήρια τους.
Με το Διάταγμα της 7ης Οκτωβρίου 1833 καταργήθηκαν τα μοναστήρια των οποίων τα κτίρια καταστράφηκαν ή είχαν λιγότερους από 6 μοναχούς. Το Διάταγμα συνοδευόταν και από λεπτομερή κατάλογο των μονών του ελευθέρου Βασιλείου. Δυστυχώς το πολύτιμο εκείνο έγγραφο από ιστορικής και τοπογραφικής απόψεως χάθηκε. Με το Διάταγμα διατηρήθηκαν 118 μονές με 2.000 μοναχούς.
Έτσι με έγγραφο της Ιεράς Συνόδου της 19^ης Αυγούστου 1833 στον νομό Λακωνίας διατηρήθηκαν:
Στην Επισκοπή Μονεμβασίας και Σπάρτης
α) στον δήμο Φάριδος η μονή Ζερμπίτζας «Κοίμησις της Θεοτόκου»
β) η μονή Γόλας «Ζωοδόχου Πηγής» στον δήμω Φελλίας
γ) η μονή Καστόρων «Κοίμησις της Θεοτόκου» στον δήμο Καστορίου
δ) η μονή «Άγιοι Τεσσαράκοντα Μάρτυρες» στον δήμο Οινούντος.

Ντοκουμέντα - Αναφορές
Στα 1841 η Μονή καταγράφεται ως συνδρομήτρια στην Επιτομή της Ιστορίας της Αναγεννηθείσης Ελλάδος, του Αμβροσίου Φραντζή.
Έχουν, επίσης, διασωθεί βιβλία ληψοοδοσίας (εσόδων-εξόδων) της Μονής των ετών 1849 επόμενα και κατάλογος μοναχών (Μοναχολόγιο) που υπηρέτησαν στη Μονή κατά το 19^ο αιώνα. (φωτογραφίες Ιω. Αρφάνη).
Ο Φώτης Κόντογλου στο βιβλίο του “Ο Καστρολόγος” γράφει. «Από εκεί επεριπατήσαμεν και επέσαμεν εις την ρίζαν του Ταϋγέτου και είδαμεν απάνω εις την πλαγιάν του υψηλά κτισμένον μέσα εις δένδρα άγρια ένα μοναστήρι με κυπαρίσσια λεγόμενον Καστρί, δίχως καλογήρους σήμερον, μόνον κάθεται ένας Γέροντας και ησυχάζει. Ολίγον παρέκει είναι το χωρίον Καστρί, παλαιόν».

Η Μονή Καστρίου Κηρύχτηκε αρχαίο μνημείο με την υπουργική απόφαση
 ΥΑ 15904/24-11-1962 - ΦΕΚ 473/Β/17-12-1962

Αποκατάσταση προσφύγων

Τέλος να αναφερθεί και η σημαντική συνεισφορά της Μονής στην αποκατάσταση των Ποντίων προσφύγων.
«Το 1924 στην επιτροπή που συστάθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες, προτάθηκαν δύο εναλλακτικές περιοχές για τη δημιουργία οικισμού εγκατάστασής τους, σε εκτάσεις που παραχώρησε η Ιερά Μονή Καστρίου "Ζωοδόχος Πηγή". Η περιοχή στα "Μετόχια" και η περιοχή στους πρόποδες του Ταΰγετου η οποία και επελέγη από την επιτροπή, διότι όπως εκ των υστέρων διαπιστώνουμε, και βλέποντας τελευταία τα οδοιπορικά της ΕΤ3, έμοιαζε τοπογραφικά με τη Λιβερά στην Τραπεζούντα». Γ. Μυρίδης