Στο τ. 31 του Πολυδεύκη, στη σελ. 2 «Ο Καστανιώτης» έθεσε έναν προβληματισμό για το ιστορικό γεγονός με την ελπίδα να αναζητηθούν ιστορικές πηγές και καταγεγραμμένες παραδόσεις.
Αν κρίνουμε από σχετικό άρθρο του λαογράφου Δημ. Καλλιάνη στα «Λακωνικά» με τίτλο «Μπραήμης πέρασε…» πιθανότατα πρόκειται για προφορική παράδοση που έφτασε ως τις μέρες μας.
Γράφει, λοιπόν, ο Δημ. Καλλιάνης: «…Οι αραπάδες, το ένα τους πόδι, φτάνουν στο Βουρλιά και καίνε και ρημάζουν το χωριό. Οι δυνάμενοι και τα γυναικόπαιδα είχαν νύχτα φύγει. Πέρασαν τον Ευρώτα και πήραν το δρόμο, μέσα από τον κάμπο της Καστανιάς για να κολλήσουν στο βουνό και σωθούν στα δάση και τις σπηλιές. Άλλους τους προφταίνουν στο δρόμο, οι αιμοχαρείς αραπάδες και καβαλαραίοι και τους σκοτώνουν στον τόπο. Κι άλλους τους ξεπετάνε μέσα από τους λόγγους όπου κρυβόντουσαν και τους σύρουν αιχμαλώτους.
Και καθώς λένε, άπλωναν τα γυριστά σπαθιά τους κι έκοβαν τα κεφάλια των χριστιανών σαν στάχυα. Ο κάμπος είναι λένε, γεμάτος από μνήματα χριστιανών που τα σημαδεύουν όρθιες πλάκες. …
Σκεφτείτε αυτή τη φυγή και την τρομάρα της ψυχής: Η κατεύθυνση ήταν προς τον Βόρειο Ταΰγετο, στα «Πισινά Χωριά» της Αλαγονίας στη φιλόξενη Μονή Μαρδακίου και στα «Πέντε Αλώνια». Σκεφτείτε τη δυστυχία των προσφύγων αυτών που στην πείνα τους βαθούλωναν τις μαλακιές πέτρες για να βράσουν μέσα εκεί τα πικρά τους χόρτα. Εκεί πάνω δεν πατούσε Τούρκος και τα πυκνά δάση και οι βράχοι όριζαν τον ελεύθερο χώρο. Τότε συνέβη να κάψουν τρεις φορές το Καλυβέικο σπίτι στο Βουρλιά, το Δημητρακακέικο στο Καστρί, άλλες τόσες φορές να ντουφεκίσουν τον Παντοκράτορα στον Αϊ-Γιώργη του Καστριού, να βγάλουν τα μάτια των αγίων στην Παναγία του Λουκά στην Καστανιά, να κάψουν του παπα-Πανάγου του Μενίδη (Μελέικο) το σπίτι, το Αντωνακέικο και άλλα σπίτια που ακόμη φαίνεται η καπνιά.
Και τότε συνέβη το μεγάλο κακό: παίρνουν οι αραπάδες έναν παπά για οδηγό τους, τον παπα-Γιώργη τον Παπαδόπουλο-ο θεός και η ψυχή του ξέρει εάν πρόδωσε ή σύρθηκε με το στανιό τη νύχτα εκείνη- κι ανέβηκαν περικοπά, πίσω από την Τίκλα και μέσα στον ύπνο έσφαξαν στα «Λαμπέικα» πολλούς Καστανιώτες. Ως τα χτες το υνί χτυπούσε επάνω σε τάφους κι έβγαιναν κόκαλα των μαρτύρων. Και ψηλότερα έκαψαν τις δύο εκκλησιές, την Αγία Αικατερίνη και τον Αϊ-Γιώργη. Φωνές και ολολυγμοί μέσα στο σκοτάδι κι όσοι πρόφτασαν από τις άλλες γειτονιές, τραβήχτηκαν μέσα στο δάσος, ψηλά στα Ισιώματα μέχρι τη Σίτσοβα. Κι ένας μυλωνάς –μέσα στο πυκνό δράμα υπάρχει και μια κωμωδία- έλεγε και ξανάλεγε πως πέρασε από το μύλο του ο Μπραήμης και δεν τον φοβήθηκε, παρά τον φοβέρισε κιόλας! Κάθε χωριό ας θυμάται τα χρόνια εκείνα του ’21 κι ας παραδειγματίζεται. Το αίμα λένε σκούζει και δεν αφήνει τη λησμονιά να διπλοθάψει τους μάρτυρες και τους αδικοσκοτωμένους».
Στο θέμα αναφέρονται και πλήθος δημοσιευμάτων σε ιστορικές μονογραφίες αλλά και συστηματικότερα ιστορικά έργα αποσπάσματα από τα οποία παραθέτουμε στη συνέχεια.
Η Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (τ. ΙΒ, σελ. 402) προσπερνάει το θέμα σε λίγες αράδες «Μετά τις ήττες στην Πιάνα και στη Δαβιά, ο Ιμπραήμ που είχε στο μεταξύ επιστρέψει στην Τριπολιτσά αφού άφησε τα στρατεύματά του να αναπαυθούν για ένα δεκαπενθήμερο περίπου, κινήθηκε και πάλι τον Σεπτέμβριο με όλο του τον διαθέσιμο στρατό εναντίον της περιοχής του Μυστρά και της Μεσσηνίας καταστρέφοντας και λεηλατώντας. Ο γενικός αρχηγός Κολοκοτρώνης που βρισκόταν τότε στην Αργολίδα, μόλις πληροφορήθηκε το γεγονός προσπάθησε συγκεντρώνοντας και αυτός μεγάλες δυνάμεις να του επιτεθεί. Διέταξε αμέσως τον Νικήτα Σταματελόπουλο και άλλους αρχηγούς να μεταστρατοπεδεύσουν από τη Δημητσάνα στα επίκαιρα χωριά του ανατολικού Ταϋγέτου Γεωργίτσι και Καστανιά και να αντιταχθούν στα εχθρικά αποσπάσματα που είχαν σταλεί σε εκείνα τα μέρη. Επίσης παρήγγειλε να μετακινηθούν στην ανατολική πλευρά της περιοχής…».
Ο Αμβρόσιος Φραντζής σ. 30 γράφει: « Ο Νικηταράς… εφόνευσεν 28, ζωγρήσας και δύο εκ των Οθωμανών». Και ο Ιωάννης Κολοκοτρώνης σ. 245 «Ο δε Νικήτας… μετέβη εις Γεωργίτσι και Καστανιάν του Μυστρός, εκτύπησε τουρκικόν τι σώμα και εφόνευσεν υπέρ τους 50, εκ δε των Ελλήνων εφονεύθησαν 6».
Ο Διον Σιγαλός στο έργο του «Η Σπάρτη και η Λακεδαίμων», Αθήνα 1963, σελ. 621, γράφει: «Από Μυστρά κατ’ αρχάς ο Ιμβραήμ εβάδισε προς την Λογκάστραν την οποίαν έκαυσεν και έφθασε εις Καστανιά και Περιβόλια, όπου και συνήντησε την πρώτην αντίστασιν από τους εις το στρατόπεδο του Γεωργιτσίου Λακεδαιμονίους υπό τον Νικηταράν. Εις ακροβολισμούς εκεί ο Ιμβραήμ (κατά Φραντζή και Σπηλιάδη) έχασεν 26 άνδρας και χωρίς να επιμείνει εις την επίθεσιν αφού έκαυσεν την Καστανιάν και Περιβόλια και ελεηλάτησε και κατέκοψε τα δένδρα της άνω κοιλάδας του Ευρώτα επέστρεψεν εις τον Μυστράν».
Όμως λεπτομερέστερη και ακριβέστερη περιγραφή βρίσκουμε στο έργο του Κων. Λ. Κοτσώνη «Ο Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο», Αθήναι 1999, έκδοση της Εταιρείας Πελοποννησιακών Σπουδών. Εκεί ο συγγραφέας, που κάνει χρήση όλων των διαθέσιμων ιστορικών πηγών, αναφέρει::
Στη σελ. 236 « Ως προς τας προθέσεις του Ιμπραήμ κατά την εισβολήν εις Λακωνίαν καίτοι δεν έχομεν γραπτάς ειδήσεις εκ της καθόλου δράσεώς του δυνάμεθα να συμπεράνομεν πως το γενικόν σχέδιόν του είναι: προελαύνων κατά την πεδινήν κυρίως έκτασιν της Λακωνίας και προβαίνων εις αιχμαλωσίας και εκτελέσεις κατοίκων, αρπαγάς ζώων, δηώσεις, εμπρησμούς, λεηλασίας και πάσης φύσεως καταστροφάς να εξουθενώσει τον πληθυσμόν και τον εξαναγκάσει εις υποταγήν. Ο Ιμπραήμ δεν έχει πρόθεσιν να έλθει εις αποφασιστικήν σύγκρουσιν μετά των ελληνικών σωμάτων, καθ’ όσον όπου συναντά σθεναράν αντίστασιν –Κουνουποχώρια, Μπαρδουνοχώρια, Καστανιά- δεν επιμένει εις τας προσπαθείας του».
σελ. 236 «Κατά την περίοδον του Αγώνος η κοιλάς του Ευρώτα μετά των Πισινοχωρίων ή Οπισινών χωρίων (τ. δήμου Αλαγονίας) και των Βρουστοχωρίων ή Εμπροσθοχωρίων απετέλουν την επαρχίαν του Μυστρά ή Μυστρός».
Η Άνω κοιλάς του Ευρώτα είναι από τις πηγές μέχρι το γιοφύρι του Κόπανου
«Ο Ιμπραήμ ξεκίνησε από την Τρίπολη 29/30 Αυγούστου, Σάββατο προς Κυριακή».
σελ. 277 . «Την επομένην – Δευτέραν 21 Σεπτεμβρίου- ο Ιμπραήμ συνεχίζει την κίνησίν του βορειότερον, προς την κοιλάδα του Άνω Ευρώτα ακολουθών την κατά μήκος της δεξιάς όχθης του ποταμού οδόν. Πριν φθάσει εις το ύψος του παραπόταμου του Ευρώτα Καστανιώτικου, στρέφει προς Δυσμάς και δια δύο ή περισσοτέρων φαλάγγων κατευθύνεται προς τα χωρία της Πάνω Ρίζας, Καστρί, Καστανιά και Γεωργίτσι. Εις την περιοχήν αυτήν ευρίσκεται από 19 Σεπτεμβρίου ο Νικηταράς μετά του σώματός του».
σελ. 279 «Δεν γνωρίζομεν τας υπό του Νικηταρά κατεχομένας θέσεις εις περιοχήν Γεωργίτσι- Καστανιά. Ως πιθανοτέρα διάταξις, καλύπτουσα τους κατωκημένους τόπους ένθα εγένοντο αι συγκρούσεις, κρίνεται η εγκατάστασις ενός τμήματος επί της ανατολικής παρυφής των χωρίων Καστρί και Καστανιά, ετέρου δε εις χωρίον Αλευρού προς κάλυψιν των προσβάσεων προς Γεωργίτσι. Αι κινούμεναι προς Δυσμάς φάλαγγαι του Ιμπραήμ, την Δευτέραν 21 Σεπτεμβρίου, προσεγγίσασαι τα ανωτέρω χωρία, προσκρούουν επί των εγκατεστημένων τμημάτων του Νικηταρά. Η σύγκρουσις είναι σφοδρά, ιδίως προς την νοτίαν πτέρυγαν εις Καστρί και Καστανιάν όπως μας πληροφορεί ο Γενναίος: « Ο Ιμπραήμπασας διευθύνει εις Καστρί και Καστανιά, όπου ήτον ο Νικήτας… όπου έγινε μία δυνατή συμπλοκή μεταξύ Ελλήνων και Τουρκών».
(Ο Νικηταράς ανεχώρησε από Καστάνιτσα Πραστού την 18η Σεπτέμβρη. Εις Γεωργίτσι- Καστανιά θα έφθασε την επομένη λόγω της αποστάσεως, άνω των 12 ωρών). Πληροφορηθείς ο Κολοκοτρώνης τη σύγκρουση του Ιμπραήμ με τον Νικηταρά σε Καστρί- Καστανιά σπεύδει προς Μπασαρά με την πρόθεση: «…να στρέψωμεν την προσοχήν του εχθρού και να εμψυχώσουμε τους δικούς μας, επειδή είναι αδύνατον να τους δώσουμε βοήθειαν εδώθεν, δια το πολύ του διαστήματος».
σελ.. 280 «Ο Ιμπραήμ δεν επιμένει εις τας προσπαθείας του. Μετά τινα χρόνον διακόπτει την μάχην και αποσύρεται αφού προηγουμένως επυρπόλησε τους μη προστατευόμενους οικισμούς εις Περιβόλια, και όσα οικήματα εις Καστρί και Καστανιά κατόρθωσε να προσπελάσει. Κατά την ανωτέρω σύγκρουσιν αι απώλειαι των Αιγυπτίων ανήλθον εις μερικάς δεκάδας, αι των Ελλήνων ελάχισται».
Μετά την αποχώρησιν από Καστρί-Καστανιάν, ο Ιμπραήμ τρέπεται προς Βορράν. Παρ’ όλον ότι οι ειδήσεις περί των μετέπειτα κινήσεών του είναι πενιχραί, δυνάμεθα βάσει τούτων να προσδιορίσωμεν μετά σχετικής ακριβείας την μετέπειτα πορείαν του μέχρι τριπολιτσάν. Ο Γενναίος αναφέρει: «.. Μετά την συμπλοκήν εις Καστανιάν ο Ιμπραήμπασας ετράβηξε κατ’ ευθείαν δια του κάμπου εις Τρίπολιν».μετά τις επιχειρήσεις στα χωριά της Πάνω Ρίζας, συνέχισε την πορεία προς βορράν δια της κοιλάδος του Άνω Ευρώτα. Επειδή όμως η προπαρασκευή, η κίνησις, η επιθετική ενέργεια, η δήωσις της περιοχής και η εκείθεν αποχώρησις απαιτούν ικανόν χρόνον, είναι λογικόν να δεχθώμεν ότι η Δευτέρα 21 Σεπτεμβρίου κατηναλώθη σχεδόν ολόκληρος εις τας ανωτέρω δραστηριότητας. Κατά συνέπειαν την Δευτέρα προς Τρίτην θα διανυκτέρευσεν εις την κοιλάδα του Άνω Ευρώτα, παρά την δεξιάν όχθην του ποταμού, κατά μήκος της οποίας έβαινε τότε η οδός. Η ακριβής περιοχή πρέπει να αναζητηθεί βορείως Γεωργιτσιάνικων Καλυβιών (Πελλάνας), πιθανώς κατά το τέρμα της κοιλάδας παρά το ύψωμα Χελμός».
Θ. Π.
Το άρθρο πρωτοδημοσιεύτηκε στον ΠΟΛΥΔΕΥΚΗ, φύλλο 34, σελ.18-19
Πηγές εικόνων: Η εικόνα του Ιμπραήμ πασά ελήφθη από https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CF%81%CF%87%CE%B5%CE%AF%CE%BF:Ibrahim_Pasha,_Larivi%C3%A8re.jpg
Τα σχεδιαγράμματα από την πορεία και τις μάχες των Αιγύπτιων ελήφθησαν από το βιβλίο του Κων. Λ. Κοτσώνη «Ο Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο», Αθήναι 1999, έκδοση της Εταιρείας Πελοποννησιακών Σπουδών
